Chuyến bay 103 Pan Am Lockerbie P1

Ngày 21 tháng 12 1988, chuyến bay Pan Am, chiếc Boeing 747-121 số hiệu N739PA  từ Heathrow tới Sân bay quốc tế John Kennedy đã bị nổ và rơi xuống Lockerbie. 270 người và cả 11 người dân dưới đất thiệt mạng, trong đó có 189 hành khách Mỹ.

Sau 3 năm điều tra, với sự tham gia của Mỹ, manh mối được cho là một quả bom hẹn giờ để trong hành lý, khoảng 340-450 g là nguyên nhân tai nạn. Thủ phạm được qui cho 2 sĩ quan “tình báo” Libya. Họ không giao nộp “thủ phạm” và bị cấm vận.

Sức ép nặng nề làm Muammar Gaddafi mặc dù phủ nhận sự liên quan nhưng năm 1999 cũng phải chấp nhận bồi thường cho các nạn nhân hàng trăm triệu USD và giao nộp thủ phạm để tòa án Camp Zeist Hà Lan xét xử và kết án năm 2001.

Tưởng như vụ án đã khép lại, Abdelbaset al-Megrahi và Amin Khlaifa Fhima phạm tội ác. Nhưng không hẳn thế. Rất nhiều tranh cãi, vô số sự vô lý ở 1 phiên tòa công lý. Tội phạm liên tục kêu oan, năm 2009, Abdelbaset al-Megrahi kẻ bị kết án 20 năm tù đã được thả sớm vì ung thư, ông ta chết năm 2012. 

Vết dơ phiên tòa Lockerbie 

Chúng ta điểm qua bằng chứng chính trên báo BBC và Independent – họ gọi phiên toàn là 1 thách thức.

Cố vấn LHQ John Wyatt: "Tôi thấy nó khá lạ thường và tôi nghĩ rất khó có thể xảy ra và không như là anh có thể tìm thấy cái mảnh như thế - điều đó là không thể tin được";

Cái mảnh ông  Wyatt đề cập là mảnh dây đồng, được cho là từ thiết bị hẹn giờ gài trong chiếc radio bắn ra từ vụ nổ mà người ta “tình cờ” tìm thấy ở hiện trường.

Cuộc điều tra bởi BBC Newsnight đã làm dấy lên nghi ngờ về manh mối quan trọng của bằng chứng để từ đó kết án kẻ đánh bom Lockerbie, Abdelbaset Ali al-Megrahi.

Thử nghiệm nhằm mục đích tái tạo vụ nổ bộc lộ sự thiếu cơ sở của mối liên hệ trong hồ sơ pháp lý trọng tâm, dựa trên một mảnh đồng nhỏ được xác định là một phần của bộ hẹn giờ của quả bom. Thử nghiệm này cho thấy các mảnh vỡ, mà bị cho là có liên quan đến thủ phạm Megrahi, không thể còn tồn tại sau vụ nổ giữa không trung.

Việc thả sớm Megrahi cũng làm dấy lên ngờ vực đã có dàn xếp trước khi xét xử.

Newsnight đã được xem xét các bằng chứng, và đã phơi bày sự ngờ vực nghiêm trọng về tính pháp lý được sử dụng để xác định mảnh đồng này như là một phần của một bảng mạch kích hoạt quả bom.

Mảnh đồng đã được tìm thấy rất lâu sau vụ tấn công. Trong nhiều tháng nó vẫn không được chú ý và không ai nhận ra, nhưng cuối cùng nó đã định hình toàn bộ cuộc điều tra.

Mối liên hệ Malta

Mảnh đồng bị dính vào một mảnh quần áo cháy, với dấu hiệu nói rằng nó được làm ở Malta.

Vì vậy, tâm điểm giờ quay sang Malta và câu hỏi ai là kẻ đã mua quần áo.

Một nhân viên bán hàng trên đảo nhận ra Megrahi, nhưng điều này chỉ hàng năm sau khi nhìn thấy anh ta trên 1 tạp chí như là kẻ tình nghi Lockerbie.

Newsnight đã phát hiện ra rằng mảnh đồng – manh mối rất quan trọng để kết tội – đã không bao giờ bị phân tích hóa học hay kiểm tra để xem có dấu vết thuốc nổ trên đó để có thể là liên quan đến quả bom hay không.

Và cố vấn người EU của Liên hợp quốc về chất nổ, John Wyatt, nói ông rất nghi ngờ mảnh đồng như thế là nằm trong bộ phận kích hoạt quả bom.

Tan biến sạch sẽ

Ông cũng đã tái tạo một bom va li như loại được cho là đã phá hủy Pan Am 103, sử dụng loại radio như trong vụ nổ và bảng mạch bộ hẹn giờ được cho là đã được đặt vào đó, cùng một loại quần áo tương tự như đã dính vào cái miếng đồng vỡ như được tìm thấy.

Trong mỗi lần thử, bộ hẹn giờ và bảng mạch của nó đều bị phá sạch sẽ, khiến ông Wyatt phải đặt câu hỏi liệu một mảnh như vậy lại có thể còn lại sau vụ nổ giữa không trung.

Ông nói với Newsnight: "Tôi thấy nó khá lạ thường và tôi nghĩ rất khó có thể xảy ra và không như là anh có thể tìm thấy cái mảnh như thế - điều đó là không thể tin được";

"Chúng tôi thực hiện 20 thử nghiệm, tôi làm 100 hay 1000, nhưng trong 20 thử nghiẹm này tôi thấy hoàn toàn không có gì cả - vì vậy tôi thấy nó rất khó có thể khi anh lại tìm thấy bất cứ thứ gì giống thế, đặc biệt là ở độ cao 10.000ft khi các mảnh xuống vào cỏ ướt mọc cao tản mát qua hàng trăm dặm.”

Edward Bollier, của MEBO, đã kiểm tra những bức ảnh FBI và nói rằng mảnh vỡ này không phải từ phiên bản sản phẩm cung cấp cho Libya. "Bây giờ tôi có thể chắc chắn nói họ mảnh vỡ không đến từ một trong những bộ hẹn giờ chúng ta bán cho Libya." Ông Bollier nói nó có thể ở một trong ba phiên bản mẫu. Hai đã được bán cho Viện Nghiên cứu kỹ thuật ở Đông Đức. "Chúng ta biết rằng viện này là một xưởng kỹ thuật cho Stasi". Mẫu thử nghiệm (hẹn giờ) chưa hoàn thành thứ ba đã bị đánh cắp. 

Lẽ ra, Pan Am 103 đã tan xác trên Đại Tây Dương. Chỉ vì chuyến bay bị chậm 1 giờ mà nó rơi ở Lockerby và cái mảnh đồng được vứt vội vào đống đổ nát để lái cuộc điều tra sang hướng khác. 

Xem thêm: Nhìn lại vụ tai nạn thảm khốc máy bay TWA-800