Là chiếc máy bay cường kích nổi tiếng nhất và tốt nhất
WW-2, nó nổi tiếng đến nỗi có cả trò chơi game cũng nổi tiếng cùng tên.
Tốt đến mức đã trở thành huyền thoại, IL-2 là chiếc máy bay chiến trường đúng nghĩa, trang bị tốt nhất, thiết kế tốt nhất vào thời đó, thậm chí gọi là thiết kế đột phá, trang bị tốt, bọc giáp dầy, buồng lái chịu được đạn 7,62ly từ mọi khoảng cách, nó có thể bay rất thấp tránh đạn phòng không. Nó là chiếc cường kích chuyến tấn công mặt đất đúng nghĩa, trong khi tất cả các nước khác trong WW-II không có chiếc máy bay nào có thể gọi là cường kích như vậy. Còn chiến thuật mà nó sử dụng là nỗi ám ảnh của binh lính Đức, khi buộc phải gọi chiếc cường kích này là "cái chết đen", "xe tăng bay", "máy bay bê tông" hay "bệnh dịch", “đồ chết tiệt”. Cũng vì thế mà sau những thiệt hại lớn, binh lính Đức được lệnh phải ưu tiên tiêu diệt ngay mỗi khi IL-2 xuất hiện, nếu không, hậu quả sẽ là tàn khốc.
Nếu có gì chưa hoàn hảo ở chiếc Ilyushin IL-2, thì đó là động cơ AM-34, AM-35 ở những chiếc đầu tiên hơi yếu khiến nó không thể bay đủ nhanh, đủ cơ động, cho đến khi được trang bị động cơ mới AM-38. Dĩ nhiên, thiết kế tốt nhất cũng không đến ngay từ những phiên bản đầu tiên, đó là quá trình sửa đổi nhanh chóng qua nhiều lần thử nghiệm và qua phản ánh từ chiến trường. Máy bay IL-2 không ngừng được hiện đại hóa, cải tiến đường bay và đặc tính kỹ thuật. Vào cuối chiến tranh, chiếc IL-10 cũng đã ra đời.
IL-2 được chính thức trang bị cho Không quân Liên xô vào tháng 12 năm 1940, ngày 22 tháng 6 năm 1941, phát xít Đức tấn công Liên xô thì 3 hôm sau, ngày 25 tháng 6, những chiếc IL-2 xuất trận. IL-2 cũng là những chiếc máy bay đầu tiên ném bom vào Berlin.
Các phiên bản về sau được trang bị 2 pháo Vya 23 mm thay vì 4 súng máy. Dưới cánh có thể lắp đến 8 quả tên lửa RS-82 hoặc RS-132, loại giống như Katyusha. IL-2 mang được 400 đến 600 kg bom với loại lớn như FAB-100 để có thể xuyên thủng giáp hông của xe tăng hạng trung khi ném gần và bom xuyên giáp chống tăng PTAB - loại bom này diệt tăng rất tốt khiến quân Đức buộc phải từ bỏ các cuộc tấn công bằng xe tăng với đội hình dày đặc và tăng khoảng cách đội hình. Sau này, một phiên bản trang bị pháo 37 ly chuyên đánh xe tăng cũng đã xuất hiện.
Trải qua những thiệt hại đầu tiên, quân Đức bắt đầu tăng cường phòng không chống trả và sử dụng tiêm kích săn đuổi, gây thiệt hại lớn cho IL-2, đặc biệt là loại máy bay 1 phi công, không có phi công thứ 2 sử dụng súng máy, pháo chống tiêm kích. Các phương pháp chiến thuật cường kích tấn công mặt đất cũng buộc phải thay đổi, các đơn vị sử dụng chiến thuật mới: xuất hiện bất ngờ, tấn công nhanh và rút lui khi quân Đức chưa kịp chống trả. Thường là một đội bay lớn 8-12 chiếc Sturmovik hoặc hơn, đồng loạt trút bỏ hết bom, bắn phá vị trí quân địch và nhanh chóng biến mất. Chiến thuật này đặc biệt thành công với kho tàng hậu cần, điểm tập kết quân và trang thiết bị, trận địa pháo binh, tàu hỏa, tàu chiến, đường sắt, bến cảng. Sau các cuộc đột kích IL-2 dữ dội như vậy chỉ còn lại lửa cháy và xác chết lính Đức. Có thể gọi đó là chiến thuật “cắn trộm” cũng được, nhưng nó góp phần giảm tỉ lệ tổn thất IL-2 xuống còn 1 trong 26 lần xuất kích.
Trong những năm Chiến tranh Vệ quốc, 356 trung đoàn không quân xung kích Sturmovik đã được thành lập, 36.000 chiếc IL-2 được chế tạo (và đây vẫn là kỷ lục thế giới cho đến ngày nay). Sự ác liệt của chiến trường khiến Liên xô cũng mất đến 23.600 chiếc. Trong đó, 11.000 chiếc mất bởi nguyên nhân gián tiếp: tai nạn, hỏng hóc không sửa chữa được, etc. Có những chiếc trở về với 500 lỗ đạn trên thân, dĩ nhiên, không đủ khả năng để sửa chữa.
Thật khó để tính
được chiến công của chiếc IL-2 bởi nó tấn công mặt đất, thậm chí sâu trong hậu
tuyến kẻ thù, nhưng có vô số các phi công Sturmovik đạt các danh hiệu cao quí với
chiếc IL-2, chẳng hạn như 2 lần Anh hùng Liên Xô Vasily Andrianov,
Mikhail Odintsov, Talgat Begeldinov, hàng chục người đã từng được trao tặng
huân chương Sao Vàng, etc. Các phi công Il-2 được coi là những người thực sự
dũng cảm bởi nhiều lúc phải xuyên thủng bức tường phòng không từ mặt đất cũng
như chống trả các cuộc tấn công đông đảo và màn săn đuổi của máy bay chiến
đấu Đức. Có một con số thống kê về tỷ lệ sống sót của các phi công
Liên Xô trong WW-II: máy bay chiến đấu - 64 lần xuất kích, máy bay ném bom – 48
lần, còn cường kích như IL-2 chỉ 11 lần xuất kích. IL-2 Sturmovik là chiến
sĩ tiền tuyến miệt mài nỗ lực, đưa thất bại của kẻ thù đến gần hơn, là biểu tượng
của Chiến thắng.
***
Một trong những
phi công Anh Hùng IL-2 Sturmovik là Nguyên soái không quân Alexander Efimov với
thành tích tham gia 288 trận đánh, không lần nào bị bắn rơi. Năm 1984, ông
Efimov là Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Liên Xô và lãnh đạo Lực lượng Không quân.
Trận đánh đầu
tiên của ông Efimov trên chiếc IL-2 diễn ra vào tháng 11 năm 1942. Phi đội
Sturmovik tấn công vá hủy các đoàn tàu hỏa của đối phương trên tuyến đường sắt
Rzhev-Vyazma. Ông Efimov và các phi đội IL-2 không chỉ bảo vệ Matxcơva, họ
đã đè bẹp các sư đoàn tinh nhuệ của Đức ở ngoại ô Thủ đô và sau đó ngăn chặn đà
tiến công của phát xít ở Stalingrad, ở bờ sông Volga và sông Đông. Trận đánh cuối
cùng của ông Efimov là trên bờ sông Elbe.
***
Nhà thiết kế đã sống cùng lãnh đạo trong một tuần. Sau này, Ilyushin chia sẻ ấn tượng của mình với các đồng nghiệp: Stalin không có gì xa xỉ, nhưng có lượng sách rất lớn. Mọi bức tường là sách. Ông ấy đọc vào ban đêm 300 hoặc 500 trang... Chúng tôi đã dùng bữa cùng nhau - súp bắp cải, cháo kiều mạch, ít dưa chua... Tất nhiên, tuần đó đã làm tôi mệt lả. Không dễ để duy trì tốc độ làm việc của Stalin.”
Nhưng điều thú vị
nhất còn ở phía trước. Một ngày nọ, nhà lãnh đạo đưa Ilyushin đến cuộc họp Bộ
Chính trị. Ngoài các cộng sự của Stalin, còn có các chuyên gia hàng không. Sau
khi lắng nghe những ý kiến khác nhau, Joseph Vissarionovich nói: “Bây giờ hãy lắng
nghe những gì chúng tôi nghĩ về vấn đề này với đồng chí Ilyushin..." Kết
quả là, Văn phòng thiết kế Ilyushinsky vẫn ở lại Moskva, và Sergey
Vladimirovich cùng các nhân viên của ông có cơ hội tiếp tục công việc của
họ.
Dường như mọi thứ
đã ổn. Nhưng Stalin không để câu chuyện về chiếc máy bay ra khỏi tầm mắt. Sau một
thời gian, bức điện nghiêm khắc của Stalin bay đến các giám đốc nhà máy hàng
không Schenkman và Tretyakov:
“Các đ/c không xứng
đáng với Hồng quân và đất nước chúng ta. Cho đến nay vẫn chưa cho ra đời máy
bay IL-2. Hồng quân của chúng ta cần máy bay IL-2 như không khí, như bánh mì.
Schenkman sẽ cho ra một chiếc Il-2 mỗi ngày và Tretyakov sẽ cho ra Mig-3 từ 1 đến
2 chiếc. Đây là sự nhạo báng đất nước, nhạo báng Hồng quân.
Chúng ta không cần
Mig, mà là IL-2. Nếu nhà máy số 18 nghĩ mình thoái thác đất nước, cho ra đời một
IL-2 mỗi ngày thì đã bị nhầm lẫn nghiêm trọng và sẽ phải chịu hình phạt vì việc
này.
Tôi đề nghị các
đ/c không đưa chính phủ ra khỏi sự kiên nhẫn và yêu cầu Ilov (IL-2) phải được
xuất xưởng nhiều hơn. Tôi cảnh báo lần cuối.”
Còn kẻ nào đó dám
nói rằng Liên Xô sẽ thắng cuộc chiến tranh bất chấp có Stalin hay không thì
hãy nghe những gì tiếp theo đã xảy ra. "Thoái thác" như thế
không thành. Sau chỉ thị của Stalin, mọi thứ đã được tìm thấy để sản xuất số lượng
máy bay cần thiết. Và 40 chiếc IL-2 đã ra đời mỗi ngày.
Và chiếc máy bay
quả thực tuyệt vời. Họ nói về nó: đây là phép màu của Nga, “ngôi sao” của
Ilyushin. Không có chiếc máy bay nào được như chiếc này trên thế giới.
Còn đây là đánh giá của người Đức: “IL-2 là bằng chứng cho sự tiến bộ đặc biệt. Nó là kẻ thù chính, cơ bản của quân đội Đức."
