Sáng 15/4/2023, cư dân thủ đô Khartoum của Sudan bị đánh thức bởi tiếng súng hạng nặng và súng máy. Tại thủ đô, và sau đó là các thành phố khác, giao tranh bắt đầu giữa Quân đội chính quy và Lực lượng phản ứng nhanh (RRF).
Quân đội chính quy trực thuộc chính phủ quân sự do Tướng Abdel Fattah al-Burkhan đứng đầu, và Lực lượng Phản ứng nhanh trực thuộc Tướng Mohammed Hamdan Dagalo, biệt danh Hamedti và là cấp phó trên danh nghĩa của Tướng Abdel Fattah al-Burkhan.
***
Cuộc giao tranh bắt đầu ở trung tâm Khartoum - khu vực có
dinh tổng thống và trụ sở quân đội. Lực lượng phản ứng nhanh cho biết họ
đã kiểm soát sân bay thủ đô, dinh tổng thống và sân bay Meroe ở tỉnh phía bắc đất
nước.
Cả hai lực lượng từng cùng nhau lật đổ nhà độc tài Omar
al-Bashir, kẻ đã cai trị đất nước này 30 năm, trong cuộc đảo chính quân sự năm
2021.
Sau đó hai tướng là đồng minh lập một chính phủ chuyển tiếp, nhưng vào tháng 10 năm 2021, một cuộc đảo chính quân sự đã diễn ra và loại bỏ chính phủ chuyển tiếp. Trong cuộc đảo chính sau, cả hai vẫn là đồng minh cho đến cuộc giao tranh vừa mới đây.
Các lực lượng phản ứng nhanh được thành lập trên cơ sở các nhóm
vũ trang ủng hộ chính phủ của các bộ lạc du mục người Ả Rập
"Janjaweed" (nghĩa là quỷ trên lưng ngựa), lực lượng này từng trấn áp
những người ly khai da đen ở Nam Sudan và các tỉnh Kordofan, Darfur. Nam
Sudan và các tỉnh ly khai Kordofan, Darfur đã bị lực lượng dân quân Janjaweed dẹp
loạn. Các chiến binh của bộ tộc du mục Ả Rập nổi tiếng thiện chiến.
Năm 2013, Lực lượng phản ứng nhanh (RRF) được thành lập từ lực
lượng dân quân Janjaweed. Vào ngày 25 tháng 7 năm 2019, khoảng một nghìn
chiến binh RRF đã đến Libya để hỗ trợ quân đội của Nguyên soái Haftar trong cuộc
tấn công vào Tripoli.
Vào ngày 15 tháng 4 năm 2023, chất xúc tác cho sự leo thang
rất có thể là sự xuất hiện của Lực lượng Không quân Ai Cập tại căn cứ ở Meroe
và tin đồn về việc al-Burkhan có ý định chuyển giao sân bay cho Ai Cập để sử dụng
lâu dài. Sân bay Meroe đã được lực lượng Hamedti sử dụng trong nhiều năm để
vận chuyển vàng và vũ khí, đồng thời là một phần quan trọng trong cơ sở kinh tế
của RRF – như tin tức của kênh điện tín Rybar viết.
Truyền thông phương Tây cũng cho rằng Hamedti kiểm soát một phần mỏ vàng của Sudan.
Tướng Hamedti sinh năm 1975 trong một bộ tộc Ả Rập nuôi lạc
đà. Năm 16 tuổi, Hamedti thôi học để bắt đầu công việc cung cấp lạc đà cho
Libya và Ai Cập. Trong cuộc nổi dậy của phe ly khai ở Darfur, Hamedti đã
thu hút được các đoàn lữ hành trong vùng gia nhập lực lượng dân quân và cũng thuê
các chiến binh cho lực lượng dân quân Janjaweed thân chính phủ.
Tướng Mohammed Hamdan Dagalo, biệt danh Hamedti |
Tuy nhiên, thành phần xuất thân và học vấn thấp đã ngăn cản người
chăn lạc đà trở thành nhà lãnh đạo có vị trí vững vàng ở Sudan. Giới nhà
giàu ở đây không thèm che giấu sự khinh miệt Hamedti.
Nhưng như ông Roland Marshal của Viện Nghiên cứu Chính trị Paris (Sciences Po), một chuyên gia về Sudan chỉ ra rằng “Tướng Hamdan có những cơ hội tuyệt vời và đã tham gia chính trị để chuyển đổi Sudan sang chính phủ dân sự”.
Tướng Hamedti là người ủng hộ lâu năm và trung thành cho việc
phát triển hợp tác với Nga. Truyền thông phương Tây không tiếc công sức và
phương tiện để chỉ trích điều này. Cầm đầu chiến dịch nhằm vào Tướng Hamedti là
tổ chức NGO Global Witness do Soros tài trợ và được QH Mỹ đề cử cho giải Nobel
Hòa bình năm 2003 nhờ công trình nghiên cứu về mối liên hệ giữa xung đột và kim
cương ở các nước châu Phi. Tuy nhiên, Global Witness theo dõi cẩn trọng tất
cả các giao dịch tài chính của công ty khai thác vàng hỗ trợ Lực lượng phản ứng
nhanh nhưng không tìm thấy bất kỳ điều gì mờ ám hay vi phạm nào ở đó.
Phần lớn nguồn tài trợ của Global Witness đến từ “Viện Xã hội
Mở” của George Soros, cũng như từ các chính phủ Na Uy và Anh. CIA cũng giám
sát tất cả các mối liên hệ tài chính của Tướng Hamedti, đặc biệt là trong giao
dịch vàng.
Giới thân phương Tây không thích việc Al Gunade - một tập
đoàn công nghiệp thuộc sở hữu của gia đình và là một trong những công ty khai
thác vàng lớn nhất Sudan của Tướng Hamedti, đặc biệt là khi họ làm ăn với các
nước như Trung Quốc, Malaysia và Nga.
***
Nếu cơ sở kinh tế của Tướng Hamedti và các cộng sự RSF là
vàng, thì Tướng al-Burkhan có nguồn thu tài chính từ việc kinh doanh ma túy. Trong
những năm gần đây, Sudan đã trở thành trung tâm sản xuất loại ma túy nguy hiểm
nhất châu Phi, có tên là Captagon và được gọi là "thuốc thánh chiến". Điều
này đã được công bố tại phiên họp thường kỳ của Tổ chức Hợp tác Cảnh sát Đông
Phi.
Tướng Hamedti đang rất nỗ lực để chống lại việc kinh doanh
ma túy trong khi Tướng al-Burkhan bỏ qua chủ đề này trong im lặng.
Al-Burkhan đã từ lâu tìm đến các nhà bảo trợ từ Israel và Mỹ. Đầu
năm 2021, Phó Tư lệnh Lực lượng Mỹ tại Châu Phi (AFRICOM), Tướng Andrew Yang,
tuyên bố về một “khởi đầu mới” với thủ đô Khartoum, hứa hẹn Lầu Năm Góc sẽ giúp
đỡ xây dựng lại lực lượng vũ trang Sudan trên cơ sở chuyên nghiệp mới, và người
đứng đầu Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ USAID, Samantha Power, ghi nhận tiềm
năng kinh tế cao của Sudan để phát triển quan hệ đối tác với Mỹ.
Lựa chọn giữa Hamedti và al-Burkhan, Mỹ và Israel đặt cược
vào al-Burkhan - tờ The New Arab viết, dẫn lời một quan chức cấp cao của
Israel.
Vào ngày 2 tháng 2 năm 2023, “Ngoại trưởng Eli Cohen đã có
chuyến thăm lịch sử tới Khartoum, thủ đô của Sudan, trong đó có gặp Chủ tịch Hội
đồng Chủ quyền Chuyển tiếp Sudan, Tướng Abdel-Fattah al-Burkhan. Chuyến
thăm cũng có sự phối hợp của Mỹ và các bên đã hoàn thiện văn bản Thỏa thuận hòa
bình” - Bộ Ngoại giao Israel cho biết trên trang web chính thức họ.
Nhận biết nguy cơ, ngày 25 tháng 2 năm 2022, Tưởng Hamedti
đã đến thăm Mátxcơva, nơi ông đã gặp các quan chức cấp cao của Nga, bao gồm cả
Thư ký Hội đồng An ninh Nga Nikolai Patrushev. Cơ quan nhà nước SUNA của
Sudan sau đó lưu ý rằng các bên đã đồng ý "khởi động" các thỏa thuận
kinh tế, ngoại giao và an ninh trước đó.
Trước đó, vào tháng 9 năm 2022, Đại sứ Mỹ tại Sudan John
Godfrey đã cảnh báo về hậu quả nếu Khartoum cho phép Nga thiết lập căn cứ quân
sự bên bờ Biển Đỏ trong cuộc trả lời phỏng vấn tờ báo Al-Tayyar của
Sudan. Ông này tuyên bố rằng một quyết định như vậy sẽ không chỉ cô lập
Sudan khỏi cộng đồng quốc tế mà còn gây tổn hại đến lợi ích của nước này.
Còn vào ngày 12 tháng 2 năm 2023, người ta biết rằng Mátxcơva
và Khartoum đã đồng ý thành lập một căn cứ quân sự của Nga ở Cảng Sudan trên Biển
Đỏ. Thỏa thuận quy định việc triển khai một căn cứ ở Port Sudan, nơi có thể
đồn trú 300 thủy thủ Nga và 4 tàu chiến.
Cách tốt nhất để làm suy yếu sức mạnh kinh tế và quân sự của
Tướng Hamedti thân Nga là phá hủy hậu cần các công ty của ông ta. Nhà
phương Đông học Nga Igor Dimitriev viết: “Bây giờ ở Sudan, chiến sự đang diễn
ra xung quanh các sân bay, nơi cung cấp vũ khí và xuất khẩu vàng. Hamedti
hiểu mình đang chiến đấu vì điều gì. Ông ấy và các đối tác Nga của mình sẽ
thấy mình bị phong tỏa. Rốt cuộc, trong CAR, máy bay bay qua Sudan”.
Việc kiểm soát các cảng Biển Đỏ cũng rất quan trọng từ quan
điểm hậu cần. Không phải ngẫu nhiên mà Liên minh châu Âu áp đặt lệnh trừng
phạt đối với PMC Wagner vào ngày 26 tháng 2, ngay sau khi đạt được thỏa thuận
giữa Sudan và Nga về căn cứ quân sự. Đại diện cấp cao EU về chính sách đối
ngoại và an ninh Josep Borrell cho biết: “Các hoạt động của Tập đoàn Wagner gây
ra mối đe dọa đối với người dân ở các quốc gia nơi họ hoạt động và đối với Liên
minh Châu Âu. Họ đe dọa hòa bình và an ninh quốc tế vì họ hành động bên
ngoài bất kỳ quy tắc pháp lý nào”.
Xung đột quân sự hiện nay làm mất ổn định tình hình ở Sudan
và đình chỉ vô thời hạn các kế hoạch của Nga xây dựng căn cứ quân sự trên bờ Biển
Đỏ. Có thể giả định rằng nếu al-Burkhan thắng, Nga sẽ bị yêu cầu ra
đi.