Lịch sử và khái niệm
Xã hội dân sự! tên tiếng Anh: Civil Society và tiếng Nga: Гражданское общество; Tất cả đều bắt đầu tư tiếng Hy Lạp thời Aristotle: societas civilic; societas: xã hội, hiệp hội, hội đoàn; civilic: công dân, dân sự, thị tứ, nhà nước;
Nó có nghĩa chung là tổ chức của dân chúng;
Các triết gia Hy Lạp cổ đại Platon, Aristotle, Cicero, các nhà nghiên cứu cận đại Boden, Grotsy, Hobbes, Milton, J. Locke, Madison … cho đến nhà triết học Đức nổi tiếng Hegel đều có các nghiên cứu về Xã hội dân sự.
Ở nước Hy Lạp hay nước Anh, theo bản tính tự nhiên, dân chúng sẽ nhóm trong những cái hội như hội chăn bò và hội trồng lúa để giúp đỡ nhau trong công việc và đời sống. Nhưng có vấn đề: 2 hội này có thể cùng tranh nhau 1 mảnh đất, hội trồng lúa bảo để đất trồng lúa người ăn, còn bò ăn rơm; hội chăn bò bảo trồng lúa mất công, bò ăn rơm khô còi cọc, để mảnh đất đấy cho cỏ mọc tự nhiên, bò ăn cỏ tươi cho nhiều sữa và thịt.
Dĩ nhiên 2 hội này sẽ đánh nhau. Nhưng nước Anh ngày nay vẫn còn chăn bò và trồng lúa, chứng tỏ họ đã không đánh. Trong những tranh chấp kiểu này, họ sẽ nhờ đến chủ đất, lãnh chúa uy tín trong vùng phân xử. Lãnh chúa uy tín cao, được các hội công nhận là vua chúa, lập ra nhà nước với đầy đủ chức năng nhiệm vụ lo cho quyền lợi các hội.
Nhà nước chính là cái XHDS lớn nhất, đầy đủ chức năng nhất do hội dân sự gồm toàn thể các công dân lập ra.
Từ thời Hy Lạp cổ đại đến nước Anh thế kỷ 17-18, 2 khía cạnh xã hội và chính trị là đồng nhất, không phân biệt. Một phần là bởi nhà nước là XHDS của 1 nhóm các cư dân thành thị lập ra.
Đến thời John Locke 1690 nó bắt đầu mang nghĩa khác và ngày nay nó khác xa một trời một vực.
XHDS không nhất thiết là dân sự, hàng trăm junta, rebels, phiến quân, du kích lập ra khắp nơi vẫn là XHDS. Việt Tân sử dụng hình thức bạo động, khủng bố vẫn xưng là XHDS, ở Ukraina hiện nay, phe nhóm phát xít lập ra các toán vũ trang riêng, các đầu sỏ tỷ phú tuyển mộ và lập quân đội riêng…cũng XHDS.
Chủ tịch HCM, là người rất chú trọng công tác dân vận, những hội mà người lập ra hay ủng hộ: mặt trận, hội xóa mù chữ, đoàn viên thanh niên, đội nhi đồng, hội phụ nữ cứu quốc… đó cũng chính là XHDS.
Do đó nói XHDS thực ra chỉ là một cái tên khác của phong trào nhân dân, có thể là tự phát, có thể là có tổ chức.
Phát huy quyền làm chủ của nhân dân, nhà nước và nhân dân cùng làm, hay “xã hội hóa” là những chủ trương của nhà nước gần đây, về thực chất là phát huy vai trò của các tổ chức dân sự.
Vậy mà có ai đó tuyên bố: nước ta chưa có XHDS đúng nghĩa! Hay XHDS là vô hại.. những luận điệu ru ngủ người thiếu hiểu biết rất êm ái nhưng nguy hiểm.
Phát triển và Biến thái
Hiệp hội điều, cà phê giúp đỡ các hội viên kinh doanh
buôn bán, mở rộng thị trường. Nhưng họ cũng có thể phản đối và đấu tranh vì một
luật thuế mới không có lợi cho họ. Đó là tính 2 mặt của XHDS.
Hai mặt xã hội và chính trị dưới thời Hy Lạp hầu như là đồng
nhất, không có sự phân biệt. Nhưng John Lock (1632–1704) người Anh, nhà tư tưởng
chính trị theo trường phái tự do tuyệt đối và hâm mộ Cromwell, có ảnh hưởng lớn
đến nước Mỹ thấy cần thiết phải khai thác khía cạnh chính trị của XHDS cho
phong trào tự do thế giới. Mặt xã hội của XHDS bắt đầu bị chìm lấp từ đây.
Ở một trong những tác phẩm hàng đầu “Về chính trị và
XHDS”, Lock cho rằng XH về bản chất là khác với nhà nước, và không thể phù hợp
với nền quân chủ tuyệt đối. Lock cũng cố để làm nổi bật mâu thuẫn cá nhân và
nhà nước.
Nhưng phải đến cả thế kỷ sau, các nhà tư tưởng tự do khác
mới làm cho ý tưởng khai sáng XHDS của Lock trở thành thực sự khác biệt. Adam Ferguson
nói về hố sâu ngăn cách chính trị và xã hội, J. Madison nhấn mạnh vai trò đối lập
của XHDS với nhà nước chuyên quyền.
Cùng với sự bùng lên của phong trào đấu tranh đòi tự do
chống chế độ phong kiến chuyên chế ở Anh và châu Âu, khái niệm XHDS kiểu J.
Lock được phổ biến và ngày nay nó lại trỗi dậy. Nhưng không hẳn những quan niệm khác
về XHDS không tồn tại. Ví dụ, XHDS chỉ là phần bổ xung, thay vì là thù địch với
nhà nước và cùng tồn tại hòa bình yên ổn.
Triết gia nổi tiếng Hegel đã sớm chỉ ra, những nỗ lực
chèo lái XHDS chống nhà nước chỉ là “phong trào” nhất thời, với 1 chút nỗ lực không thành và nhanh tàn ở châu Âu. Do đó XHDS hoặc là bị chối
bỏ, hoặc là 1 phần bổ xung hài hòa trong tổng thể xã hội-nhà nước (ví dụ như nước
Phổ). Theo Hegel, mọi nhà nước đều có “tư tưởng đạo đức” và đó cũng là mục tiêu
chính của tổ chức XHDS.
Tại sao XHDS tồn tại ngày nay
Không
một nhà nước hay chính phủ nào có thể giải quyết hết hàng nghìn vấn đề dân sinh,
hay nhu cầu dân chúng rất đa dạng ở các địa phương, chưa nói đến tệ quan liêu hay
tính thụ động của các cấp chính quyền.
Các Hội dân gần với các vấn đề dân sinh ở địa phương, cũng như các hoạt động nhân đạo... trong nhiều trường hợp hay hoàn cảnh, tự họ giải quyết các vấn đề của họ tốt hơn là chính quyền. Mexico trong thời gian bị trận động đất mạnh 1985, mọi hoạt động tê liệt. Dân chúng tự lập ra các hội để cứu nhau và giúp nhau khôi phục đời sống bình thường. Tai nạn sóng thần và hạt nhân Fukushima Nhật Bản, hội mafia Yakuza nhờ các chi nhánh chân rết địa phương nên phân phát hàng cứu trợ rất tốt. Họ tuyển được nhân công giá rẻ vào thu dọn nhà máy điện hạt nhân – điều mà chính phủ hay Tepco-chủ quản nhà máy không làm được.
Nhân dân các nước châu Á hay châu Âu trước kia có thói quen quy tụ quanh các lãnh đạo của họ trong nhà nước tập quyền. Thực chất vấn đề tự do, dân chủ, nhân quyền mới chỉ được phương Tây rao giảng cà cổ súy mạnh vài thập kỷ trở lại đây, có thể lấy mốc từ thập kỷ 70 và ở những nước như Việt Nam, những khẩu hiệu này không thu hút được nhiều sự chú ý. Vài ba gương mặt cũ và một lượng không nhiều người nhẹ dạ cả tin quanh quẩn ở 3 chủ đề trừu tượng một cách nhàm chán, xa lạ, lạc lõng và không hề thiết thực với đa số dân chúng. Vì vậy, dĩ nhiên núp bóng HDS có vẻ là một phương pháp hợp lý để tập hợp quần chúng.
XHDS xưa cũ này ngày nay lại được dùng phổ biến theo nghĩa chính trị. Chúng không còn là các tổ chức thực sự dân sinh hay vì quyền lợi cộng đồng. Bị dẫn dắt bởi Mỹ và trở thành công cụ chống đối, gây bạo loạn lật đổ các quốc gia Mỹ không ưa. Đã có quá nhiều ví dụ và bài học. Xu hướng
can thiệp quốc tế, gây bạo loạn lật
đổ
mà Mỹ ưa dùng hiện nay là sử dụng đạo quân thứ 5 núp bóng các tổ chức nhân đạo,
phi chính phủ (NGO) và XHDS. Hàng năm, Mỹ chi hàng tỷ đô la cho các tổ chức NGO và các XHDS chân rết hoạt động theo các chủ đề mà Mỹ ưa thích, điều đó được một số nhân vật trùm sò Mỹ khoe khoang là có hiệu quả hơn nhiều súng đạn.
Xã hội
dân sự-XHDS hay đúng hơn là hội dân sự-HDS, hội nhóm hội đoàn hay cộng đồng của
dân chúng trong đó xã hội không mang nghĩa toàn xã hội, toàn thể của 1 đất nước
mà của 1 nhóm, thường là gắn với 1 ngành nghề lĩnh vực nào đó, ví dụ: hội kiến trúc
sư, hội nông dân tập thể, hội xuất khẩu điều, cà phê... Thực ra, thống kê như báo
QĐND, chúng ta có đến 380 hội có phạm vi hoạt động toàn quốc, dĩ nhiên gồm cả công đoàn và mặt trận.
20 HDS
ở VN: Ba Sàm, Con Đường Việt Nam, Dân Làm Báo, Dân Luận, Diễn đàn Xã hội Dân sự,
Hội Ái hữu Tù nhân Chính trị và Tôn giáo, Hội Anh Em Dân Chủ, Hội Bảo vệ Quyền Tự do Tôn giáo, Hội Bầu Bí Tương
Thân, Hội Đồng Liên Tôn, Khối 8406, Mạng Lưới Blogger Việt Nam, Nhật Ký Yêu Nước,
Nhóm Linh Mục Nguyễn Kim Điền, No-U Hà Nội, No-U Sài Gòn, Phong trào Liên Đới Dân
Oan, Tăng Đoàn Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất, Truyền thông Chúa Cứu Thế,
VOICE;
Thực chất
đây là những hội chính trị đối lập, chống đối và phá hoại.
Cần phải làm gì?
Rõ ràng là ngay nay, các XHDS theo quan
niệm của nhà tư tưởng tự do John Lock đã trở thành công cụ can thiệp của chủ
nghĩa đế quốc. Các quốc gia lành mạnh thì vẫn luôn có các tổ chức dân sự lành mạnh
và hoạt động hiệu quả cùng với chính quyền.
Đầu tiên, chính quyền phải thực sự vì
quyền lợi của nhân dân. Thứ hai: trong sạch và lành mạnh. Thứ ba: chính quyền cần
giúp đỡ và phát triển các tổ chức XHDS theo đuổi mục đích dân sự, dân sinh thực
sự. Thứ tư: kiểm soát chặt chẽ XHDS – thậm chí là Mỹ có luật lệ qui định về
XHDS rất hà khắc.
Lý thuyết XHDS có rất nhiều, thậm chí đã
có cả phiên bản triết học về XHDS tiếng Việt, nhưng đều sai lầm ở nguồn gốc
lịch sử và viêm nhiễm tư tưởng tự do John Lock. Nguồn đúng đắn duy nhất về nó
có lẽ chỉ còn ở tiếng Nga.
Kinh nghiệm nước Nga:
