Tháng 4-1920, chính phủ Moustapha Kemal được thành lập ở Ankara, tháng 8 năm 1920, Thổ với tư cách là nước bại trận WW-1 đã phải ký Hoà ước Sèvres với Mỹ và khối Liên hiệp Anh. Nó nằm trong chuỗi hệ thống hòa ước Versailles và theo đó chính thức chấm dứt sự tồn tại của đế chế Ottoman.
Theo hòa ước này, Ottoman mất đến 80% lãnh thổ, trong đó các phần đất chiếm của Hy Lạp được trả lại cho Hy Lạp, của Armenia được trả lại cho Armenia, đồng thời phải công nhận Armenia là 1 quốc gia độc lập. Thổ ký hòa ước Sevres treaty nhưng lại không công nhận các điều khoản đã ký.
Chiến tranh Armenia-Thổ nổ ra từ 24-10 đến 21-11, phần thua thuộc về Armenia, chính phủ Armenia buộc phải ký hòa ước Aleksandropolsky. Theo đó, Armenia phủ nhận hòa ước Sevres, từ bỏ chủ quyền 3 vùng đất lớn Thổ đã chiếm cũng như các quyền lợi khác, 1 số vùng được coi là chuyển tiếp và sẽ trả lại cho Armenia về sau này.
Khi quân Thổ tiến vào Armenia từ phía tây, Hồng quân cũng tiến vào Armenia từ phía đông qua Azerbaijan và chiếm giữ các vùng đất tranh chấp giữa Armenia độc lập và Azerbaijan trong thành phần Xô Viết (Zangezur, Sharuro-Darlagyaz và Nakhchivan cho đến hiện nay là tự trị của Azerbaijan).
Trước khi xảy ra đụng độ với Thổ đúng 10 ngày, ngày 14-10-1920, đại diện Xô Viết do Boris Legrand đứng đầu đã đến Erevan. Mục đích của ông này không phải là giúp đỡ Armenia chống Thổ, mà có ý đồ khác, thể hiện qua 3 điểm áp đặt với Armenia:
1. Armenia phải từ chối hòa ước Sevres, có nghĩa là từ chối chủ quyền các vùng đất của họ bị Thổ chiếm đóng và được Anh-Mỹ công nhận.
2. Cho phép binh lính Xô Viết đi qua lãnh thổ Armenia để đương đầu với Thổ và đến đóng quân trước các khu vực Thổ chiếm đóng.
3. Giải quyết tranh chấp lãnh thổ bằng hòa giải của Nga Xô Viết.
Đại diện Armenia từ chối điều (1), họ đồng ý điều 2, 3 với điều kiện XV công nhận Armenia độc lập, chính quyền lịch sử vùng Zangezur là thành phần của Armenia. Vấn đề Karabakh và Nakhchivan phải được giải quyết sau đó. Đổi lại XV làm trung gian giữa Armenia và Thổ để thiết lập biên giới Armenia-Thổ. Đại diện XV Boris Legrand chấp nhận các điều kiện này, nhưng ông ta đã không bao giờ ký cam kết.
Đáng ngạc nhiên, chính quyền Gruzia đã hợp tác với Thổ, họ thậm chí thông báo cho Thổ rằng “đã mở đường” trước giờ động binh. Gruzia cũng như Armenia đã tuyên bố độc lập từ tháng 5 năm 1918, cầm quyền là Đảng Dân chủ Xã hội Gruzia hay phái Menshevik. Cũng năm 1918, 1 cuộc chiến tranh ngắn Gruzia-Armenia đã nổ ra.
Tướng Thổ Karabekir đưa quân vào Armenia ngày 24-10-1920 và tuyên bố chiến tranh. Họ đánh chiếm Sarygamysh, Ardagan. Khu vực Kars vốn là 1 pháo đài phòng thủ cũng nhanh chóng thất bại vào ngày 30-10. Karabekir ra điều kiện cho quân Armenia rút lui khỏi Aleksandropol và Erevan chấp nhận. Quân Thổ tiến vào Aleksandropol ngày 8-11, nhưng Karabekir còn muốn nhiều hơn – Armenia hoàn toàn đầu hàng.
Tất cả điều này diễn ra ngay trước mũi binh lính Xô Viết. Nhưng họ không động binh.
Trong tình thế khó khăn - như đại diện Anh Stokes tuyên bố: Armenia không có lựa chọn nào ngoại trừ phải chọn 1 con quỷ nhỏ hơn trong 2, Thổ hoặc XV - Armenia đã chọn con quỷ nhỏ hơn: Thổ! Họ ký hòa ước Aleksandropol.
Nhưng vị đại diện Anh đã sai. Armenia vẫn không thoát con quỷ lớn.
Ngày 29 tháng 12, với vũ khí của binh lính Hồng quân và Azerbaijan, 1 nhóm người Armenia xưng là Bolsheviks đã tiến vào thành phố Yjevan tuyên bố thành lập HĐ cách mạng Bolsheviks. Chỉ hôm sau, 30-12, đại diện Boris Legrand lúc này vẫn ở Erevan tuyên bố thiết lập chính quyền Xô Viết Armenia.
Để chuẩn bị, ngay từ 30-11, Legrand đã thỏa thuận ngầm với 1 số thành viên chính phủ, quân đội Armenia để thiết lập nhóm đại diện tự tuyên bố là CH Xã hội chủ nghĩa độc lập Armenia và 1 HĐ quân sự-cách mạng chuyển tiếp gồm 7 đại diện: 5 thành viên Bolsheviks, 2 thành viên của cái gọi là đảng xã hội dân tộc Armenia lưu vong ở Tbilisi-Gruzia.
Chính phủ độc lập Armenia sụp đổ, HĐ quân sự-cách mạng tiếp tục đàn áp đẫm máu hàng loạt các thành phần chống đối. Họ tuyên bố không công nhận hòa ước Aleksandropol. Đường biên giới thực sự được quyết định bởi Hiệp ước “hòa bình và anh em” ở Moskva giữa XV Nga và Thổ ngày 16-3-1921 và gọi là Hòa ước Moskva.
So với con quỷ nhỏ hơn, Armenia đã mất mát nhiều hơn trong tay con quỷ lớn hơn: để đổi lấy việc Thổ rút quân khỏi Aleksandropol, vùng Kars và Ardagan được giao cho Thổ vĩnh viễn, Nakhchivan thuộc về Azerbaijan, còn Nagorno-Karabakh không được đề cập, nó đương nhiên thuộc Azerbaijan như sau này.
Armenia mất 25.000 km2 lãnh thổ, phần còn lại 29.000 km2 thuộc về Xô Viết Armenia trong thành phần liên bang Xô Viết.
Ý đồ của Lê-Nin qua các sự kiện này là rõ ràng: ông ta không quan tâm Armenia có được toàn vẹn lãnh thổ, không đếm xỉa đến lịch sử anh em gần gũi cả ngàn năm của Armenia với Nga. Ông ta không cần lịch sử Nga-Thổ thù địch, chiến tranh liên miên hàng trăm năm với sự chống lưng của London.
Ông ta chỉ cần 1 mảnh Armenia nhỏ bé, yếu ớt nằm dưới trướng Quốc tế cộng sản của ông ta.
Nguồn tham khảo, tựa đề tự đặt: Eduard Oganesyan. Century of fight. t.1. M - Munich, 1991
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét