Harvard ư? Những con “Zombie” xuất chúng!


Ai chng mun vào Harvard! Nhng ngày gn đây, người dân Vit Nam li được dp hân hoan khi 1 hc sinh trường Ams được Harvard cho hc bng ti 7 t đng. 


Trái vi nim hoan h tt đ khi mt nước thế gii th ba có người được lt vào tháp ngà Harvard, William Deresiewicz, tng là giáo sư Anh Văn 10 năm trường đi hc danh tiếng Yale, mt người không xa l gì vi các trường đi hc tinh hoa và “nhng con cu xut sc” (Excellent Sheep), đã mang li cho chúng ta mt cái nhìn cn cnh v “cuc chy đua điên r” đến các trường Top và nhng suy tư ca ông v “mt nn giáo dc đúng nghĩa” trong bài viết được Read Station chuyn ng này.

Nhng pháo đài hc thut này tuyn sinh mt cách bí him ra sao? S phn ca nhng “h sơ xut chúng” nht được đnh đot thế nào? (Bt mí, nếu bn ch có 5 hot đng ngoi khóa trên CV hoc đim tng kết 8.5/10 thì kh năng b loi ca bn là rt ln.)

Và trái ngược vi nhng gì chúng ta vn nghĩ v nhng sinh viên gii giang và hãnh tiến này, tác gi mô t cuc đi ca h cũng nhum màu bi thm như mi hc sinh bình thường khác: hc xong cũng ch biết “tiếng gi” đi mình là đâu.

Cun sách đi kèm vi bài viết này, Excellent Sheep: The Miseducation of the American Elite and the Way to a Meaningful Life, không phi là mt cun sách tm thường. T khi ra mt năm 2015, cun sách đã làm mưa, làm gió t các văn phòng hiu trưởng đi hc, nhng nhà làm giáo dc trăn tr vi s chuyn mình ca đi hc trong thế k 21, đến chính các hc sinh sinh viên - nhng người trc tiếp tri qua cuc chy đua.

Hi vng, vi vic dch bài viết này, d án s giúp bn và b m ca bn có mt các nhìn phn bin, bt o tưởng hơn v các trường đi hc tinh hoa M - nơi các hc sinh và ph huynh giàu có Vit Nam hin nay đang tìm mi giá đ lao đu vào.


Vn nh mùa xuân năm 2008, tôi dành thi gian phn ln trong ngày cho mt công vic ti u ban tuyn sinh Đi hc Yale. Chúng tôi lúc đó, gm ba cán b tuyn sinh, mt thành viên ban ch nghim, và tôi - đi din khoa, đang xét duyt h sơ t khu vc phía đông bang Pennsylvania. Các thí sinh được chm đim t 1 đến 4 da vào mt chui các s liu và mt mã - đim bài thi chun hoá SAT, đim trung bình năm (GPA), xếp hng lp hc (class rank), mt đim s đánh giá thư gii thiu (letter of recommendations), vài mt mã chú thích cho nhng trường hp đc bit như con ông cháu cha (legacies), hay mt hc sinh có xut thân/hoàn cnh khác bit (diversity cases).

Nhóm được đim 1 là chc chn được nhn, đim 3 và 4 thì ch có th nhn trong điu kin đc bit - chng hn mt vn đng viên cp quc gia, hoc mt “DevA” (thí sinh thuc loi ưu tiên nht trong hng mc “phát trin trường” (development case) - có nghĩa là con ca mt nhà tài tr rt giàu có). Nhim v ca chúng tôi là ra quyết đnh chn ai gia nhng hc sinh được đim 2. Nhng chiếc tô ln đng đ ăn vt được đt quanh phòng đ duy trì năng lượng cho ban tuyn sinh c ngày.

Tr lý ca chúng tôi, mt chàng trai tr khong chng 30 tui, đc và gii thiu v tng thí sinh bng nhng thut ng ca phòng tuyn sinh mà c gng lm tôi mi theo kp được. “B khung ngon” (Good rig): bng đim đp ha hn mt hc sinh thành công trên con đường hc vn. “Ed level 1”: cha m có trình đ giáo dc không vượt quá ph thông - "hoàn cnh khó khăn đây". “MUSD”: mt nhc công trin vng. Nhng cô cu nào mà có t năm đến sáu thành tích hot đng ngoi khoá - nhng “k khoe khoang” (the "brag") - thường gp rc ri ri, vì năm, sáu vi chúng tôi vn là chưa đ. Chúng tôi lng nghe, đt câu hi, bình lun vài th, ri biu quyết chn hay không chn.

Vi rt rt nhiu thí sinh tài năng đ chn, chúng tôi thường tìm nhng đa tr có th gì đó đc bit hơn, “PQs” (personal qualities) - phm cht cá nhân - thường được th hin qua nhng bài lun và thư gii thiu. Nhng thí sinh mà đơn gin ch có lý lch và các con s thường b t chi: “không có gì đc bit”, “không phi là mt người làm vic nhóm”, “trông có v na vi”. Mt thanh niên khác có s lượng thành tích hot đng ngoi khoá nhiu đến phát r và np ti 9 lá thư gii thiu thường s b đánh giá là “quá d di”. Mt khác, lý lch và các con s rõ ràng là th không th thiếu. Tôi được k rng nhng thí sinh thành công thường hoc “gii toàn din” (well-rounded) hoc “siêu d” (pointy) - ni bt và đáng chú ý ch mt lĩnh vc - nhưng nếu gii theo kiu d, chúng phi thc s rt d: mt nhà son nhc có đĩa ghi âm gây n tượng cho c hi đng ngh thut, mt nhà khoa hc chiến thng trong mt cuc thi cp quc gia.

“Siêu nhân”, James Atlas gi tên chúng - là hình mu nhng hc sinh cc kỳ thành đt và tài năng ca các đi hc tinh hoa hin nay. Hai bng đi hc, mt môn th thao, mt nhc c, vài tiếng nước ngoài, hot đng t thin ngóc ngách xa xôi nào đó trên thế gii, mt vài s thích cá nhân ném vào cho cân bng và toàn din: Chúng đã tinh thông tt c mi th, cùng vi mt s t tin đến bình tĩnh khiến bn bè cùng trang la và c nhng người trưởng thành đu phi kính s. Mt giáo viên mt trường đi hc hàng đu tng yêu cu các sinh viên ca mình hc thuc lòng 30 câu thơ ca Alexander Pope - mt nhà thơ thế k th 18. Gn như đa nào cũng nh chính xác đến tng dòng. Đó qu là mt điu kỳ diu, cô tâm s, c như là quan sát by nga ni đui nhau chy vòng tròn vy.

Nhng đa tr đáng ghen t này qu nhiên là nhng k thng cuc trong cuc đua mà chúng ta đã v ra cho chúng t thi thơ u. Song, qua nhng gì tôi đã quan sát các hc sinh ca mình, lng nghe hàng trăm người tr viết thư và trò chuyn cùng tôi nhng năm gn đây, s thc hoàn toàn khác xa. H thng giáo dc tinh hoa ca chúng ta đã thiết kế ra nhng người tr thông minh, tài năng, và đy đng lc, đúng, nhưng đng thi cũng đy lo âu, s hãi, lc lõng, vô đnh, vi s tò mò tri thc ít i, nhn thc v mc đích và đam mê b kim chế: mc kt trong cái bong bóng ca đc quyn, ngoan ngoãn đi theo mt con đường đnh sn, xut sc trong nhng gì chúng làm nhưng chng hiu ti sao li làm nó.

Khi tôi nói v nn giáo dc tinh hoa, tôi đang nói đến nhng trường đi hc danh giá như Harvard, Stanford, Williams hay các trường có t l chi gay gt khác, nhưng tôi cũng đang nói đến tt c nhng th đang góp phn to nên nó - các trường trung hc tư và công; th trường không ngng ln ca các gia sư và dch v tư vn giáo dc, các khoá hc chun b cho kỳ thi chun hoá; thm chí là ngay chính bn thân h thng tuyn sinh - th dm chân hăm do như mt con rng d tn trước ngưỡng ca trưởng thành; nhng trường đi hc cao hc và cơ hi vic làm ti các công ty tên tui sau khi tt nghip; cha m và cng đng, ch yếu là tng lp thượng-trung lưu - nhng người đã và đang tìm mi cách đ đy con mình vào hng ca c máy này. Nói ngn gn là, toàn b h thng giáo dc tinh hoa ca chúng ta.

Tôi, không ai khác, chính là người trong cuc. Ging như rt nhiu đa tr ngày nay, tôi bước vào con đường đi hc l đ như mt k mng du. Chn nơi nào danh giá nht nhn bn vào; sau đó nhng gì đi ch chúng ta s là đa v, ca ci, và thành công. Còn nhng câu hi như thế nào mi thc s là giáo dc và ti sao bn cn nó - tt c đu không được quan tâm hay nhc đến. Ch tn sau 24 năm dành thi gian Ivy League - hc đi hc và ly bng tiến sĩ Columbia, mười năm ging dy ti Yale - tôi mi bt đu đt câu hi v vic h thng đã làm gì nhng đa tr và làm sao đ chúng thoát khi nó, nó đã nh hưởng thế nào đến xã hi ca chúng ta và làm sao chúng ta có th trit phá nó.

Mt người ph n tr t mt trường đi hc khác viết cho tôi thế này v người bn trai ca cô hc Yale:
“Trước khi vào đi hc, anh y dành phn ln thi gian đc sách và sáng tác truyn ngn. Ba năm sau, anh y tr nên bt an đến đau kh, lo lng v nhng điu mà bn bè cùng trường tôi chng bao gi đ ý đến, như là ni h thn khi phi ăn trưa mt mình và vic không rõ anh y đã “networking” đ chưa. Không ai ngoài tôi biết rng anh y gi v mình biết nhiu bng cách lướt qua chương đu và chương cui ca tt c nhng cun sách anh nghe đến tên, c gng ăn sng nut trôi nhng bài gii thiu sách thay vì đc sách tht. Anh y làm thế không phi vì không ham mê tri thc, mà là vì xã hi nơi anh sng đ cao kh năng có th nói v nhng quyn sách hơn là vic thc s đc chúng."

Tôi đã dy rt nhiu người tr tuyt vi trong sut thi gian Ivy League - nhng đa tr thông minh, chín chn, sáng to mà hn là mt vinh hnh đ nói chuyn và hc hi. Nhưng phn ln dường như hài lòng vi mt gam màu trong nhng dòng k mà h thng giáo dc đã v ra cho chúng. Rt hiếm ai nhit huyết vi các ý tưởng. Rt ít ai coi đi hc như là mt phn ca kế hoch dài lâu c đi đ khám phá tri thc và phát trin bn thân. Ai ai cũng ăn mc như luôn sn sàng đ được phng vn bt c lúc nào.

Nếu nhìn sâu dưới b mt ca s hoàn ho t tin không tì vết này, nhng gì bn thy s là mt mc đ ln đến đc hi ca nhng ni s, nhng phin mun, ca s trng rng, vô đnh, lc lõng và tách bit. Mt kho sát quy mô ln trên các sinh viên năm nht gn đây tìm ra rng các phn hi v sc kho tinh thn ca sinh viên đã tt xung mc thp nht trong lch s 25 năm kho sát.

Các yêu cu tuyn sinh gi đây ngt nghèo đến ni nhng đa tr được nhn vào các trường đi hc tinh hoa chưa bao gi tri nghim điu gì ngoài thành công. Vin cnh v vic không thành công làm chúng s hãi và mt phương hướng. Cái giá ca tht bi, dù ch là tm thi, không ch là mt vn đ thc tin, mà còn là vn đ sng còn. Thành tích tr thành mt li chi b tàn bo vi mo him. Bn không được phép mc li, nên bn s tránh mi kh năng có th gây ra li. Mt ln, mt sinh viên Pomona nói vi tôi rng cô ước gì có mt cơ hi đ suy nghĩ v nhng gì mình đang hc, ch tiếc là cô không có thi gian.

Tôi hi cô đã bao gi nghĩ v chuyn không đt đim A trên lp chưa. Và cô nhìn tôi như th tôi va đưa ra mt gi ý vô duyên và bt lch s.

Có mt vài ngoi l: nhng đa tr bng mi cách, dù phi chng li dòng chy xô đy ca xã hi, c gng đt được mt giáo dc đúng nghĩa. Nhưng nhng gì tri qua thường khiến chúng cm thy mình không khác gì lũ lp d. Mt sinh viên tng k vi tôi rng mt người bn ca cô đã b Yale vì cm thy như ngôi trường đang “bóp chết mt phn trong bn mà bn vn gi nó là tâm hn”.
--------------------

“Hoàn vn”: đó là cách nói mà bn vn thường nghe thy ngày nay khi mi người nói v đi hc. Th mà có v như chng ai quan tâm đó là “hoàn” đây nên là làm gì? Chúng ta nên làm gì đ 4 năm đi hc không vô nghĩa? Có phi nó ch đơn gin là kiếm được nhiu tin hơn? Có phi mc đích duy nht ca giáo dc là giúp bn kiếm mt công vic? Nói mt cách ngn gn, đi hc có ý nghĩa gì?
 
Ý nghĩa đu tiên ca đi hc đó là dy bn cách nghĩ. Nó không đơn gin ch là phát trin các k năng tư duy chuyên bit cho mi ngành hc. Đi hc là cơ hi đ bn đng ra ngoài thế gii trong vài năm, tách bit bn thân gia các giá tr truyn thng ca gia đình và tiếng gi cp bách ca công ăn vic làm, đ chiêm nghim mi th t xa.

Song, hc cách nghĩ mi ch là bước đu. Có mt điu quan trng bn cn nghĩ đến: xây dng mt nhân cách. Khái nim này nghe có v kỳ l. “Chúng tôi đã dy chúng,” David Foster Wallace nói, “rng nhân cách là th mà các anh phi có.” Ch bng cách kiến lp mt s giao tiếp, mt s kết ni gia tâm trí và trái tim, gia kiến thc và tri nghim, bn mi có th tr thành mt cá nhân, mt sinh vt đc nht - mt tâm hn. Công vic ca đi hc là dn dt bn đ bt đu hành trình này. Nhng quyn sách, nhng ý tưởng, nhng tác phm ngh thut, nhng kit tác ca tư duy, thông qua đó bn s nhn ra cách nhng b óc ln đang tìm câu tr li theo cách riêng ca h.

Đi hc không phi là cơ hi duy nht đ hc cách nghĩ, nhưng nó là cơ hi tt nht. Có mt điu chc chn: Nếu bn vn chưa bt đu làm nó cái lúc mà bn đã tt nghip, kh năng cao là bn s không làm nó sau này. Phn ln bn năm ca bn s lãng phí nếu đi hc ch thun tuý chun b cho sinh viên ra trường đi làm.

Các trường đi hc tinh hoa thường t mãn rng h đang dy hc sinh cách nghĩ, nhưng nhng gì h làm ch đào to sinh viên các k năng phân tích và hùng bin - nhng k năng cn thiết đ thành đt trong kinh doanh và ngh nghip. Tt c mi th đu là k ngh - s phát trin ca chuyên môn hoá - và tt c mi th cui cùng đu được gii thích bng các thut ng chuyên môn.

Các đi hc tôn giáo - các đi hc khu vc mà chng ai biết đến tên - thường làm tt hơn trên phương din này. Qu là mt bn cáo trng cho Ivy League và đng bn: rng nhng trường đi hc ch đng bc bn trên bng xếp hng hc thut, tuyn vào nhng hc sinh có đim SAT thp hơn hc sinh ca h đến vài trăm đim, li đem đến mt nn giáo dc tt hơn, nn giáo dc vi ý nghĩa đúng nht ca nó.
 
Ít nht thì các trường đi hc tinh hoa đu rt kht khe và cht lượng trong vn đ hc thut, không ư? Không nht thiết. Nếu là các ngành khoa hc thì thường là như vy. Nhưng các ngành khác? Không nhiu lm. Có mt vài ngoi l, hn nhiên, nhưng các giáo sư và sinh viên đã ngm ký kết mt "hip ước không gây hn”.

Sinh viên được các hc vin coi như là “khách hàng” và thường được tho mãn nhiu hơn là thách thc. Các giáo sư thường được tr thưởng nh các công trình nghiên cu, vy nên h luôn c gng dành càng ít thi gian trên lp càng tt đ tp trung cho đ tài nghiên cu ca mình. Chính sách đãi ng giáo viên kiu này đang chng li chính công vic ging dy, và các trường đi hc càng danh giá, khuynh hướng này càng mnh. Kết qu là nhng bài làm hin nay dù cht lượng kém hơn nhưng li được đim cao hơn.

Đúng là thanh niên ngày nay giao tiếp và tham gia xã hi nhiu hơn là thanh niên vài thp k trước, đúng là h d thích nghi vi các xu hướng sáng to và khi nghip hơn. Nhưng nó đng thi cũng đúng, ít nht là các trường đi hc danh giá, rng nếu ngay c nhng khát vng này duy trì được ti lúc ra trường - mt cái “nếu” ln lao - h thường gii hn s kiến to ca mình trong nhn thc eo hp v điu gì to nên mt cuc sng giá tr: s giàu có, thành tích, và thanh thế.

Tri nghim, bn thân nó, đã b gim xung ch còn là mt phương tin đ viết bài lun đi hc. T vic hc đến tri nghim, tt c đu được biến thành th hàng hoá cho h sơ tuyn sinh, bước tiếp theo sau nhng con s và thành tích đp là tìm kiếm nhng tri nghim có th đem ra sn xut thành bài lun. Thi báo New York báo cáo rng gi đây đã có nhng trung tâm làm ăn phát đt t vic sn xut các mùa hè chun-b-cho-bài-lun. Song, th làm chúng ta rùng mình nht là s nông cn ca nhng hot đng này: mt tháng du lch vòng quanh nước Ý đ hc v thi kỳ Phc hưng, “c mt ngày” làm vic vi mt band nhc. C mt ngày cơ đy!

Tôi nhn ra được mt đim chung t nhng hot đng thin nguyn. Ti sao nhng hc sinh đó li phi cn đến nhng nơi như Guatemala (mt quc gia Trung M) đ làm các d án cu tr, thay vì nhng nơi rt gn như Milwaukee hay Arkansas (mt thành ph và mt bang ca nước M)? Khi các bn đang M, ti sao ai cũng phi đi bng được đến New Orleans? Có l đó chng phi điu đáng ngc nhiên gì, khi bn tr được dy đ nghĩ v vic tình nguyn, s giúp đ người khác như là th đ phc v cho li ích bn thân chúng - đúng vy, mt th đ làm đp h sơ. “Thành công bng cách làm vic tt” tr thành mt khu hiu.

Nếu có mt khái nim, mà qua đó ý nghĩa ca trách nhim xã hi được truyn đt ti các ngôi trường danh giá, thì đó là “leadership” - k năng lãnh đo. “Harvard là nơi dành cho nhng nhà lãnh đo” là mt câu nói sáo rng ca dân khu Cambridge. Tr thành mt hc sinh thành đt đng nghĩa vi vic b thôi thúc đ nghĩ v bn thân như là mt th lĩnh tương lai ca xã hi. Nhưng nhng gì các đi hc này nghĩ khi nói đến kh năng lãnh đo không gì hơn là vic leo lên hàng top. To dng mi quan h mt công ty lut có tiếng, tr thành mt giám đc, mt CEO, leo lên đnh ca bt c h thng cp bc nào bn tham gia. Tôi không nghĩ vi nhng con người các đi hc tinh hoa thì leadership có ý nghĩa gì cao hơn, hay bt c ý nghĩa gì khác.

Điu ma mai là sinh viên các đi hc tinh hoa được nói rng h có th tr thành bt c th gì h mun, nhưng phn ln cui cùng đu chn tr thành nhng th na ná nhau. Như vào năm 2010, khong 1/3 s sinh viên tt nghip t các trường đi hc hàng đu đu đi làm trong các công ty tài chính hoc tham vn tài chính, k c Harvard, Princeton, và Cornell. Nhng ngành ngh còn li đã biến mt khi tm nhìn ca h: t quân s, chính tr bu c, đến phn ln các chuyên ngành hc thut, k c khoa hc cơ bn.

Mi người s coi bn là 1 k hào hoa nếu bn b hc t mt trong các trường danh giá và tr thành mt Mark Zuckerberg tiếp theo, nhưng li được coi là l bch nếu bn làm mt nhà hot đng xã hi. “Th mà Ph Wall nhn ra,” Ezra Klein nói, “đó là các đi hc đang sn xut mt lượng ln nhng sinh viên ra trường ưu tú nhưng hoàn toàn bi ri. Nhng đa tr s hu mt mã lc tư duy khng l, mt đo đc ngh nghip tuyt vi, và không có tí khái nim nào v vic chúng s làm điu gì tiếp theo.”

Vi phn ln các đi hc danh giá, h thng đang làm rt tt vic ca nó. S lượng các h sơ np tuyn tiếp tc tăng lên, các ngun tài tr ngày càng phong phú, hc phí tăng dù đem đến nhiu li phàn nàn nhưng không h có du hiu xung dc trong kinh doanh. Còn vic nó có đang hot đng tt vi nhng người khác không thì li là mt câu hi khác.
-------------

Chng phi l bch khi ta khng đnh rng nhng trường đi hc như Harvard là nhng pháo đài kiên c ca đc quyn, nơi mà nhng người giàu gi con em h đ hc cách đi cách đng, cách nói năng và suy nghĩ như mt người giàu. Chng phi chúng ta đu biết điu này ri sao? Chúng không được gi là các đi hc tinh hoa không vì ý nghĩa c. Nhưng kết qu là chúng ta li thích gi v theo mt cách khác: rng dù sao thì chúng ta vn đang sng trong thi đi ca chế đ trng dng nhân tài (meritocracy).
 
Biu hin ca công bng xã hi được th hin qua h thng chính sách chy bên dưới khu hiu: “s đa dng” (diversity). Và đa dng thc s th hin điu gì khác hơn ngoài mt cuc cách mng xã hi? Princeton, dù đã tng không nhn sinh viên n mãi cho ti năm 1961 - cũng là năm mà trường ch có duy nht mt sinh viên M gc Phi - gi đây có mt na s sinh viên là n và ch có mt na sinh viên là da trng. Song, đa dng v gii tính và màu da đã tr thành v bc cho phong trào phá b nn phân bit chng tc - th cui cùng li đem đến rt nhiu tin cho các trường. Các trường đi hc tinh hoa vn đang ph thuc vào b mt đo đc h có được t ci cách giáo dc nhng năm 1960, khi h quyết đnh mt bước tiến táo bo trong vic tháo b cơ chế giáo dc ch phc v cho tng lp quý tc da trng.

S tht là chế đ trng dng nhân tài ca chúng ta chưa bao gi thc s gii quyết được vn đ thiên v. Ghé thăm khuôn viên các trường đi hc danh giá, bn s rung đng trước cnh tượng "m lòng" khi nhìn nhng đa tr là con ca các doanh nhân và chính khách da trng đang hc và chơi đùa bên cnh nhng đa tr khác là con ca các doanh nhân và chính khách da đen, châu Á, hay M Latinh. Sinh viên Stanford nghĩ rng chúng đang được hc và sng trong mt môi trường đa dng nếu như mt người đến t Missouri và người khác đến t Pakistan, hoc nếu mt người thì chơi cello và người kia thì chơi khúc côn cu. Chng bn tâm rng b m ca chúng đu toàn là bác sĩ và giám đc ngân hàng.

Điu đó không có nghĩa là không có mt vài ngoi l, nhưng nhìn chung là vy. S tht là, nhóm người yếu thế và khó khăn nht trong xã hi chúng ta là tng lp lao đng và nhng nông dân da trng - nhng đi tượng gn như chng bao gi xut hin mt trường đi hc danh giá ca chúng ta. Cái "đa dng” mà trường nói đến là tt c nhng gì bn đã thy: nhng sinh viên vi nhiu màu da và xut x t nhng gia đình thượng lưu và trung lưu đến đây hc và chung sng vi nhau.

Đng t la phnh bn thân na: Trò chơi tuyn sinh đi hc này không phi là đ tng lp h lưu và trung lưu tìm cách vươn lên trong xã hi, và cũng chng phi đ tng lp thượng lưu c gng duy trì v trí ca h. Nó là đ xác đnh các v trí ca h thng cp bc bên trong chính tng lp thượng lưu. Ti nhng vùng ngoi ô và thành th giàu có nơi mà ch yếu trò chơi này đang được cnh tranh, vn đ không phi bn có được nhn vào mt trường đi hc tinh hoa hay không. Mà vn đ là bn đi hc ngôi trường tinh hoa nào. Đó là cuc chy đua gia Penn và Tufts, không phi là Penn vi Penn State. Chuyn mt thanh niên sáng d có th đi hc Ohio State (mt trường thường), tr thành mt bác sĩ, có nhà Dayton, và có mt cuc sng khá gi chng có gì đáng k. Kết qu như vy vn là quá xoàng đ nghĩ đến.

H thng đang ngày càng làm gia tăng s bt công, khong cách giàu nghèo, làm ì ch s dch chuyn ca xã hi, bo v duy trì nhng đc quyn, và to ra mt tng lp tinh hoa tách bit hoàn toàn khi cái xã hi mà l ra h phi lãnh đo. Nhng con s là không th chi cãi. Năm 1985, 46% sinh viên năm nht ti top 250 trường đi hc danh giá đến t mt phn tư s dân có thu nhp cao nht. Đến năm 2000, con s này là 55%. Vào năm 2006, ch có khong 15% s sinh viên ca nhng ngôi trường cnh tranh nht đến t na nghèo nht ca dân s. Trường càng danh giá, xu hướng bt bình đng gia các sinh viên được chn càng cao. Các đi hc công lp cũng chng khá hơn gì các trường đi hc tư là my. Như năm 2004, 40% s hc sinh được nhn t các trường công danh giá nht đến t nhng gia đình có thu nhp t 100,000$ tr lên.

Lý do chính cho xu hướng này rt rõ ràng. Không phi là vì hc phí tăng (dù đó cũng là mt yếu t), mà là do kinh phí không ngng tăng đ sn xut ra mt đa tr thích hp đ cnh tranh trong trò chơi tuyn sinh này. Càng nhiu chướng ngi vt, s tin b ra càng đt đ đ mua "b phóng” giúp con bn vượt qua nhng yêu cu tuyn sinh đó.

Nhng gia đình giàu bt đu b tin đ mua cho con h mt con đường đến vi các trường đi hc tinh hoa t khi đa tr mi sinh ra: hc nhc, hc th thao, du lch nước ngoài (thông qua các chương trình “làm phong phú tri nghim”) - quan trng nht, hn nhiên, là hc phí đt đ tr cho các trường tư hoc sinh hot phí các trường công top đu.

Bài thi chun hoá SAT đáng nh ra được dùng đ đánh năng lc, nhưng thc ra nó là th đ đánh giá kh năng thu nhp ca cha m.

Ngày nay, ít hơn mt na các hc sinh gii nhưng gia đinh thu nhp thp có ý đnh đăng ký vào đi hc.
 
Vn đ không phi là không nhiu các hc sinh nghèo nhưng gii và đ tư cách đ được chn. Các trường không th chi tr cho tt c nhng hc sinh nghèo này được - h cn có mt lượng ln nhng hc sinh có th tr toàn b hc phí và ngun tài tr thì không bao gi là đ cho tt c mi trường hp - thm chí còn không rõ là h có mun hay không.

Do vy, khó có th là do trùng hp tình c khi bt bình đng trong thu nhp ngày càng tăng, hoc s chuyn dch xã hi ca M đang thp hơn gn như tt c các quc gia phát trin khác. Các đi hc tinh hoa không ch bt lc trong vic đo nghch xu hướng bt bình đng trong xã hi; chính sách ca h thm chí ch đng thúc đy nó.
-------------

Có điu gì tôi có th làm, rt nhiu bn tr t các trường danh giá đã viết thư hi tôi, đ tránh vic tr thành mt cc “shit" hng nht được bao vây bi nhng đc quyn? Tôi không có mt câu tr li tho đáng. Bn không th đơn gin nghĩ ra mt cách đ đng cm vi nhng người có hoàn cnh khác mình khi bn chng biết gì v h c. Bn cn tiếp xúc trc tiếp vi h, và nó phi da trên nguyên tc bình đng: không phi trong bi cnh “tình nguyn”, không phi vi tinh thn “c gng”, và cũng chng phi như cách bn “mua mt cc cafe cho mt thành viên ban c vn đi hc đ làm quen và hi thông tin cá nhân ca h”.

Thay vì tình nguyn, ti sao không th làm công vic ca nhng người bn mun giúp đ? Điu đó s cho bn rt nhiu nhn thc sâu sc v cuc sng ca nhng con người này. Ti sao không th làm công vic bi bàn đ t thân nhn ra vic này khó khăn đến đâu, c v th cht ln tinh thn? Bn thc s không h thông minh như nhng gì mi người vn nói v bn; bn ch thông minh hơn mt vài khía cnh thôi. Ngoài kia có rt nhiu nhng con người thông minh nhưng không đến các trường đi hc danh giá, hoc thm chí bt c đi hc nào - ch yếu là vì lí do giai cp.

Tôi đang không o tưởng khi nói rng vic bn đi hc đâu thc s không quan trng. Nhưng chúng ta có nhng la chn. Vn có nhng trường đi hc công rt tt khp các vùng trên c nước. H thng giáo dc đó ch yếu chú trng vào cá nhân, và thc s đem đến mt môi trường đa dng v xut thân kinh tế xã hi, cùng vi tt c nhng tri nghim đáng giá nó có th đem đến.

T báo U.S News and World Report cung cp nhng con s phn trăm t l các sinh viên năm nht đng trong top 10 trường trung hc ca h. Vi 20 trường đi hc top đu, con s này thường cao hơn 90%. Tôi s rt lo lng nếu đi hc mt ngôi trường như vy. Các sinh viên quyết đnh cht lượng ca các bui tranh lun trong lp; h đnh hình các giá tr và kỳ vng ca bn, dù tt hay xu. Mt phn cũng là vì cht lượng sinh viên mà tôi vn khuyên hc sinh tránh xa Ivy và đng bn ca chúng. Nhng sinh viên các trường ít danh giá hơn thường thú v hơn, tò mò hiếu hc, ci m hơn, và ít thích cnh tranh hay ít được thiên v hơn.

Nếu có mt nơi nào đó mà đi hc vn là đi hc - nơi mà ging dy và nhân văn vn đi chung vi nhau - thì đó là các đi hc liberal arts (các trường đi hc khai phóng). Nhng trường này thường nh, không phi mt nơi hp vi tt c, và thường khá cô lp, cũng là mt th không phi dành cho tt c. La chn tt nht có l là các trường bc hai (các trường dưới top 50 nhưng trên top 100) như là Reed, Kenyon, Wesleyan, Sewanee, Mount Holyoke, và các trường khác. Thay vì c gng cnh tranh vi Harvard và Yale, các trường này duy trì lòng trung thành ca mình vi nhng giá tr giáo dc đích thc.

Không biến thành mt cc “shit” sng trong đc ân c đi là mt mc tiêu đáng ngưỡng m. Nhưng cui cùng thì vn đ ct lõi đó là hoàn cnh đã không cho chúng ta mt la chn nào khác. Thi khc đã đến, không ch đơn gin là ci cách c h thng t trên xung dưới, mà là tìm mt li thoát cho chúng ta đ cùng nhau tiến đến mt xã hi kiu mi.

H thng giáo dc cn phi hành đng đ gim nh s phân chia giai cp, ch không phi mô phng và tái sn xut nó. Cuc cách mng chúng ta cn làm bây gi nên da trên giai cp ch không phi sc tc. S ưu tiên cho con ông cháu cha và các vn đng viên cn b loi b. Đim SAT nên được xem xét cùng vi các nhân t kinh tế xã hi ca hc sinh.

Các trường đi hc nên chm dt vn nn nhi-nhét-vào-h-sơ bng cách đưa ra gii hn s hot đng ngoi khoá bn tr có th lit kê đơn xin hc ca chúng. H nên đ cao các tri nghim công vic thin nguyn mà nhng hc sinh thu nhp thp vn thường làm khi trung hc mà nhng đa tr thành đt chng bao gi mó đến. H phi t chi chuyn thiên v vi nhng cơ hi mà h có th tn dng t s giàu có ca cha m hc sinh. Và tt nhiên, h nên dng li vic hp tác vi t U.S News (Trang xếp hng các trường đi hc M).

Nhìn chung, h cn phi suy nghĩ li khái nim ca vic trng dng nhân tài. Nếu các trường mun đào to mt thế h nhng nhà lãnh đo tt hơn so vi chúng ta đang có hin nay, h phi t hi bn thân xem nhng phm cht gì nên được thúc đy.

Chn hc sinh t đim GPA và s lượng hot đng ngoi thường có li cho nhng hc sinh tuân th biết nghe li hơn là nhng b óc đc lp và sáng to.

Song, s thay đi cn đi sâu hơn là ch ci cách h thng tuyn sinh. Nó có th gii quyết vn đ thường thường, nhưng không th gii quyết vn đ bc bi hơn ca bt công. Vn đ nm trong chính Ivy League. Chúng ta đã ký kết s đào to tng lp lãnh đo cho mt vài trường đi hc tư nhân. Dù h có khng đnh hành đng vì li ích chung như thế nào đi na, h luôn đt quyn li ca mình lên trước. Liu ham mun tin tài tr t cu hc sinh ca Harvard có phi là mt lí do chính đáng đ c duy trì mãi mãi h thng giai cp như thế này?

Tôi đã tng nghĩ rng chúng ta cn to ra mt thế gii nơi mà tt c nhng đa tr đu có cơ hi ngang nhau đ được hc Ivy League. Nhưng tôi đã nhn ra rng th mà chúng ta tht s cn là to ra mt xã hi mà con em chúng ta KHÔNG CN phi hc Ivy League, hay bt c trường tư nào, đ có mt giáo dc tt.

Đó là nn giáo dc công cht lượng cao, được cp tin t ngân sách công, cho quyn li ca tt c mi người: th đã thúc đy mnh m s phát trin ca giáo dc công lp sau nhng năm chiến tranh. 
 
Tt c mi người đu có cơ hi như nhau đ có th tiến xa nht xng đáng vi n lc và tài năng ca h - bn biết đó, chính là gic mơ M. Tt c mi người đu nên được tri nghim nn giáo dc khai phóng mà các trường liberal arts đang to ra đ có được mt tâm trí rng m, mt tâm hn giàu có.

Chúng ta đã nhn ra rng nn giáo dc cht lượng và min phí t tiu hc đến ph thông là mt quyn con người. Chúng ta cũng nên nhn ra - như cách mà chúng ta đã tng và rt nhiu quc gia khác đang - rng điu đó cũng đúng vi giáo dc đi hc. Chúng ta đã tng có chế đ quý tc. Chúng ta đã tng có chế đ nhân tài. Gi là lúc cn có được mt nn dân ch.

P.S: Đ mt thy tai nghe cuc tranh lun này, bn có th xem thêm video dài 1h45’ ca tác gi b luc” ti chính trường Harvard, vi “ban cht vn” là nhng đi din ct cán ca trường như Homi K. Bhabha, Director of Humanities Center; Rakesh Khurana, Dean of Harvard College; Diana Sorensen, Dean for the Arts and Humanities; Fawwaz Habbal; Executive Dean for Education and Research, Harvard School of Engineering and Applied Sciences...

Hãy nghe chính tiếng nói t nhng người trong cuc như các sinh viên, ging viên, trưởng khoa ca Harvard...đ xem liu “căn bnh ung thư” mà William Deresiewicz nói đến có thc s tn ti hay không.




Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét

Vấn đề gia đình, trong phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc

 Cuối năm 2021, trong Hội nghị Văn hóa toàn quốc, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã có bài phát biểu quan trọng, nêu bật tình hình, các hiện t...