Kỷ niệm 110 năm sinh nhà văn Vsevolod Kochetov (1912-1973) - cuộc trò chuyện với nhà văn, nhà biên tập của "Roman-gazeta" Yuri Kozlov;
Vào dịp kỷ niệm năm sinh nhà văn Vsevolod Kochetov, sẽ là thú vị khi đọc cuốn tiểu thuyết "Vậy cậu muốn gì? - Чего же ты хочешь?" của ông, nó được xuất bản năm 1969. Đó là cuốn tiểu thuyết cảnh báo: Kochetov mô tả một số tầng lớp xã hội Xô Viết nhất định, ông đã cố gắng cảnh báo xã hội và trên hết, giới cầm quyền nomenklatura (chức vụ đảng) về các xu hướng tiêu cực. Rõ ràng là phe tự do chủ nghĩa đã ngay lập tức lao đến tác giả, họ viết ra một số tác phẩm nhại theo cuốn tiểu thuyết. Chính quyền đã không bênh vực Kochetov, dù họ đã sửa gáy những kẻ chỉ trích, nhưng không cuộc thảo luận nào xung quanh cuốn tiểu thuyết.
Sau khi cuốn tiểu thuyết được đăng trên tạp chí “Tháng 10 – Октябрь”, nó được xuất bản thành sách duy nhất ở Belarus, nhờ sự trợ giúp cá nhân của Peter Masherov. Nhưng việc lưu hành nhanh chóng kết thúc, và họ nói rằng nó đã bị mua hết có chủ đích. Đây là ấn bản sách duy nhất của tiểu thuyết "Vậy cậu muốn gì?". Tác phẩm này không nằm trong bộ sưu tập 6 tác phẩm của Kochetov. Còn sau này, vào dịp kỷ niệm 110 năm nhà văn, tiểu thuyết lại xuất hiện trên các số báo của tờ Roman-gazeta.
Trong văn học có những tác phẩm được gọi là tiên tri và “Vậy cậu muốn gì?” là một cuốn như vậy. Điều xảy ra là các tác giả có quan điểm hoàn toàn khác nhau, ở các cấp độ nghệ thuật khác nhau, nhưng đã ngoại suy kinh nghiệm sống của họ với một số hoàn cảnh mà họ rất lý thú, từ đó tạo ra các tác phẩm có độ ngân vang và ý nghĩa, hóa ra các tác phẩm thể loại này lại giá trị hơn bất cứ thứ gì mà các tác giả này hoặc tác giả kia từng viết. Và nguyên tắc của tờ "Roman-gazeta" là tìm những tác phẩm như vậy để đưa chúng đến với độc giả hiện tại. Ngoài tiểu thuyết của Vsevolod Kochetov, còn có, ví dụ như tiểu thuyết của Valentin Ivanov "Kim loại vàng- Жёлтый металл" mang số phận cũng tương tự như tiểu thuyết của Kochetov. Nó cũng bị thu hồi từ các hiệu sách. Điều gì ở đó vậy?
Ivanov đã mô tả tình hình khai thác vàng vào đầu những năm 1950, một chuỗi tội phạm buôn bán vàng. Ông cho thấy rằng nhiều người có niềm đam mê kiếm tiền, và cả nền giáo dục Liên Xô cũng như quy tắc đạo đức của những người xây dựng CNCS đều không ngăn cản khi họ thấy mình sống bên cạnh vàng. Sau đó, điều khủng khiếp xảy ra với họ: họ không thể không bắt đầu ăn cắp và trở nên giàu có. Ivanov đã chỉ ra loại người nào, những nhân vật nào có khuynh hướng này nhất, làm thế nào nó dần dần phát triển và thu hút một lượng lớn ngày càng nhiều dân chúng, đặc biệt là ở các nước cộng hòa miền Nam. Ông Ivanov đã chỉ ra những mưu đồ, gốc rễ của nền kinh tế ngầm. Cũng như tiểu thuyết của Kochetov, tiểu thuyết của Ivanov có những kỳ vọng nghệ thuật. Cần có những kỳ vọng trong nghệ thuật. Nhưng khi giới viết văn ca ngợi Akunin, Dmitry Bykov, Ulitskaya, Aleksievich và những ông thợ chữ khác thời nay làm điều đó (giới viết văn lề trái thời này), thì vì lý do gì đó, không ai nói đó là văn học tầm thường! Còn với Kochetov, nhà văn Xô Viết, không phải là nhà viết kịch bản và đã nêu ra những chủ đề xã hội rất quan trọng thì bị mổ xẻ vì chính bởi "đây là văn học xấu xa". Về cơ bản, họ mổ xẻ cách xây dựng cốt truyện. Ông Kochetov bị “buộc tội” có ý tưởng đi trước hình tượng nghệ thuật, rằng ông đi lạc sang báo chí, khi chỉ đơn giản là thể hiện suy nghĩ của mình qua lời nhân vật, mà không thâm nhập sâu vào tính cách nhân vật như ở Dostoevsky.
Nhưng tất cả những điều này hoàn toàn không thể so sánh với những thất bại về cốt truyện và thiếu vắng cốt truyện trong các tác phẩm hiện tại được đề cử giải thưởng, là những bậc thầy bán hàng và uy quyền về ý tưởng. Nhưng chẳng có gì trong giới viết lách, bởi vì văn là người. Còn trường hợp của Kochetov, điều này khá rõ ràng. Có những cáo buộc chống ông từ phe tự do chủ nghĩa trong giới trí thức Liên Xô rằng ông đang phục vụ chế độ Xô Viết. Nhưng đó là một sai lầm. Ông là người chỉ trích sự suy thoái quyền lực Xô Viết. Trong cuốn tiểu thuyết chưa hoàn thành, "Sét đánh vào các đỉnh núi - Молнии бьют по вершинам", ông chỉ ra sự phân hủy của đội ngũ chóp bu hệ thống. Những tuyên bố về quyền lực của ông chính là như vậy.
Một số nhà phê bình gần đây so sánh tiểu thuyết "Vậy cậu muốn gì?" của Kochetov với bộ phim "Sleepers", bởi vì cả ở đó và ở đây đều nói về “Đạo quân thứ năm". Và ngay sau khi những chương đầu tiên của cuốn tiểu thuyết xuất hiện, vào ngày 22 tháng 9 năm 1969, nhà văn Tvardovsky đã viết trong nhật ký của mình rằng, theo lời cha già Samarin (là cha của nhân vật chính, Felix) giải thích cho Felix, có lẽ điều kiện chính yếu để chúng ta chiến thắng là đã xóa bỏ “Đạo quân thứ năm” vào những năm 1937-1938. Tvardovsky không đồng ý với điều này. Nhưng kẻ thù của nước Nga, Ttg Churchill, đã viết về điều này rằng một trong những lý do chính dẫn đến chiến thắng của Liên Xô trong Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại là do Stalin và nhóm của ông đã phá hủy "Đạo quân thứ năm" vào đêm trước chiến tranh. Đó là điều mà Tvardovsky không thích, còn Churchill cho đó là một trong những yếu tố chính làm nên chiến thắng.
Quay trở lại với Kochetov, cần nhấn mạnh rằng ông không phục vụ chế độ, khác
với nhiều nhà văn được gọi là tự
do chủ nghĩa những năm 1990 và
2000, giới không chỉ phục vụ chế độ, mà
còn phục vụ cả những nhà tài phiệt cụ thể. Kochetov
thì khác. Không nghi ngờ gì, ông ấy là người giàu ý tưởng. Ông tin rằng một trong
những khuynh hướng nguy hiểm nhất là sự tan rã của giới
chức đảng. Trong cuốn tiểu thuyết,
ông chỉ ra nguồn gốc của các quá trình đang diễn ra trong giới trí thức, vì cái
gọi là giới trí thức tự do ở chúng ta chưa bao giờ là đóng vai trò độc lập.
Họ luôn là một phần của phe quan chức đảng tự do chủ nghĩa. Họ được nuôi ăn, được dọn chỗ
trên truyền thông, vì vậy, “giới trí
thức tự do chống chính quyền bảo thủ trì trệ” là một lược đồ giả tạo. Trên thực tế, đã có cuộc đối đầu giữa hai phe trong
nomenklatura. Một được gọi
là bảo thủ trì trệ, còn lại là tự do chủ
nghĩa. Mặc dù tự do chủ nghĩa
trong
giới nomenklatura tự
do này nhiều hơn là vị trí theo cấp
bậc và đi du lịch phương Tây thường
xuyên hơn. Cuộc đấu tranh giữa các tạp chí
“Oktyabr – Октябрь” (tổng biên tập - Kochetov) và “Novy Mir – Новый мир” (tổng biên tập - Tvardovsky) là phản chiếu của cuộc đấu tranh giữa hai nhóm nomenklatura.
Trở lại Kochetov với tư cách một nghệ sĩ. Nhà văn mà tin tưởng chân thành vào một điều gì đó, thì ở họ có hệ thống niềm tin riêng và trong tương quan hệ thống niềm tin này với hiện tại, thậm chí làm nổi lên những chỉ trích, họ định một điều gì đó, theo cách nào đó không được đúng đắn và luôn luôn cảm thấy khó chịu. Hơn nữa, lại càng bất tiện hơn khi họ là đồng minh của nhà cầm quyền.
Kochetov đã lấy những gì tốt nhất có trong lý tưởng cộng sản, và cố gắng truyền tải nó đến độc giả. Ông đã kêu gọi cả người dân và chính quyền. Trong tiểu thuyết “Bí thư tỉnh ủy - Секретарь обкома” viết năm 1959-1961, nhân vật chính là một người nắm quyền, sống vì quyền lợi của nhân dân. Đây là một nhà lãnh đạo nhân dân thực sự, mọi hoạt động của ông không nhằm mục đích làm giàu cho bản thân mà muốn làm cho cuộc sống của nhân dân tốt đẹp hơn. Nhưng ngay cả với cuốn tiểu thuyết đó Kochetov cũng bị chỉ trích. Ông bị chỉ trích vì viết về người lao động.
Ví như cuốn tiểu thuyết
"Anh em nhà Ershov - Братья Ершовы", nó cho thấy một cách nghệ thuật ý tưởng XHCN cần được áp dụng vào thực tế đời sống như thế nào. Kochetov, như vậy, đã đưa ra những
ma trận nhất định cho giới chức, khiến họ làm theo những ý tưởng đã được tuyên bố của ông. Và điều đó đã khiến nhiều kẻ phẫn nộ.
***
Rốt cuộc, vào giữa những năm 1950, sau cái chết của Stalin, rõ ràng là giới chức đảng - nomenklatura bắt đầu chuyển đổi từ giai cấp "vì mình" thành giai cấp "cho mình". Điều này không phải là "tư sản hóa" như một số người viết, bởi vì chừng mực nào còn chưa có CNTB, thì không thể có "tư sản hóa". Nhưng đã xảy ra sự tách biệt của giới quan chức đảng với nhân dân, sự biến đổi của nó trở thành một nhóm xã hội khép kín. Và Kochetov trình bày với giới chức đảng quan điểm của hệ tư tưởng chính thức và lý tưởng, điều này làm giới chức đảng rất khó chịu. Nhưng họ lại không thể đưa ra bất kỳ tuyên bố nào về mặt lý tưởng đối với giai đoạn cầm quyền hiện tại. “Vâng, chúng tôi đây, như thế…”, họ nói, và thế là xong. Về mặt này, hệ thống Xô Viết rất dễ bị tổn thương, bởi vì một điều là với những gì đã tuyên bố nhưng thực tế nó lại luôn luôn là một điều khác.
Ngay từ những năm 1930, Stalin đã hiểu rằng bộ máy hành chính không sớm thì muộn sẽ trở thành công cụ của chủ nghĩa đế quốc để bóc lột người dân Liên Xô và trong đó là tuyên bố của Lenin ngay trước CMT10 1917, “CNXH không có gì khác, là CNTB nhà nước…”. Có điều, Stalin tin rằng ông chỉ có thể giải quyết vấn đề này bằng cách "thanh lọc" và thiết lập những bậc thang thẳng đứng, để dân chúng đi từ bên dưới lên và thay đổi bên trên (lực lượng sản xuất quyết định quan hệ sản xuất-cơ sở hạn tầng quyết định kiến trúc thượng tầng). Ông nhận thức rõ sự nguy hiểm của giới quan chức đảng thoái hóa, nhưng từ năm 1945 đến năm 1953, vòng tròn nomenklatura xung quanh ông ngày càng thu hẹp lại và thực tế ông không còn không gian để điều động. Ông đã thử thoát ra khỏi thế kìm kẹp vào năm 1952, tại Đại hội XIX, nhưng không thành công. Sau đó tại Hội nghị toàn thể BCHTƯ, ông đã cố gắng chấn chỉnh tình hình, nhưng sau đó là cái chết nhanh chóng. Và tất cả những người trẻ tuổi mà ông dẫn dắt vào Hội nghị toàn thể đều bị các đồng chí già cao cấp ném ra ngoài. Quá trình nhanh chóng biến tầng lớp trên cùng của nomenklatura thành thứ mà Stalin gọi là "đẳng cấp đáng nguyền rủa" bắt đầu. Kochetov đã nhìn thấy tất cả những quá trình này, đã mô tả chúng trong cuốn tiểu thuyết "Vậy cậu muốn gì?".
Cách Kochetov giải quyết vấn đề này như thế nào trong cốt truyện rất thú vị. Một nhóm bốn gián điệp người nước ngoài trong vai sứ giả đến Liên Xô để kiểm tra tình hình. Nhóm này bao gồm đôi nam nữ Tseraushnits người Mỹ trẻ tuổi, một người Nga già di cư từng phục vụ Hitler, và một người Đức là cựu lính SS. Người Đức này lập luận như sau: “Hóa
ra là vào năm 41, người Đức không biết rõ về người Nga, về hệ thống cộng sản của họ. Bây giờ các lực lượng mạnh nhất của thế giới này đã hợp sức chống lại họ. Tất cả kinh nghiệm trong quá khứ đang được nghiên cứu, đúc kết lại, và những gì
không thể xảy ra cách đây 1/4 thế kỷ phải được thực hiện ngay bây giờ, trong những năm
không xa”.
Người Nga cần phải đối
phó lại một kế hoạch thông minh. Các đại diện của phương Tây "đến Nga
không phải với rìu, với giá treo cổ, mà với những biểu ngữ ý tưởng tốt đẹp và tình anh em huynh đệ các dân tộc”. Hơn nữa, chúng
ghi nhớ những lời của Rosenberg: “Chúng
ta phải tiêu diệt, tiêu diệt đến cùng, đến khi san phẳng, nhẵn nhụi tất
cả mọi thứ của
người Nga. Khi đó chủ nghĩa cộng sản sẽ bị tiêu diệt”.
Trước chuyến đi, nhóm gián điệp nhận chỉ thị ở London, nơi chúng được thông báo rằng: “Chúng ta phải kết liễu CNCS, nếu không nó sẽ tiêu diệt chúng ta. Người Đức đã thua vì trước kia họ đã không phá hoại hệ thống Xô Viết trước nhất. Những bộ óc giỏi nhất của phương Tây ngày nay đang nghiên cứu các vấn đề xóa bỏ trước tiên CNCS và xã hội Xô Viết hiện đại. Hướng tấn công chủ yếu là ý thức hệ. Chúng ta đặc biệt khéo léo sử dụng cách bóc mẽ làm mất uy tín Stalin. Một khi Stalin bị coi thường sẽ là điểm tựa để chúng ta có thể xoay chuyển thế giới cộng sản. Tôi nhớ cách "con quỷ què của perestroika" Yakovlev thừa nhận rằng nhiệm vụ của hắn ta trước tiên là tấn công vào Stalin bằng Lenin và sau đó là vào Lenin bằng Plekhanov, còấngu đó là quét sạch hoàn toàn CNXH.
Một đường nét khác được Kochetov dẫn rất rõ ràng khi nói đến thẩm mỹ. Một trong bốn kẻ kia nói rằng cần phải phá bỏ mỹ học nghiêm ngặt cộng sản, làm lu mờ nó đi. Và cái tôi thay thế như Kochetov mô tả và nhà văn Bulatov giải thích, thay thế mỹ học cộng sản sẽ làm xói mòn ý thức hệ. Khoảnh khắc này được nhà văn mô tả rất hay. Hơn thế, Kochetov chỉ cho thấy cả giới trí thức tự do chủ nghĩa cũng như cái gọi là Russophile (yêu nước) trong nhân vật Savva Bogoroditsky, có lẽ nguyên mẫu của ông ấy là Vladimir Soloukhin, một Soloukhin kỳ cục đến vậy.
Một điểm quan trọng khác, một trong các “nhân
vật” gián điệp Tseraushnitsa của cuốn sách này, Portia Brown nói rằng cần dẫn dắt giới trẻ ra khỏi những lợi ích chung để đi vào thế giới hoàn toàn cá nhân phóng đãng.“Như vậy Komsomol sẽ suy yếu, các cuộc họp của họ,
các nghiên cứu chính trị của họ sẽ trở thành hình thức. Mọi thứ sẽ chỉ để
trưng bày, để trang trí, tiếp theo là cuộc sống cá nhân, tình dục được giải phóng. Và
sau đó, trong môi trường thờ ơ,
bàng quang với xã hội, sẽ không còn gì cản trở bất cứ điều gì, họ có thể dần dần tiến tới được đề bạt làm lãnh đạo trong các tổ chức khác nhau của những người
thích hệ thống phương Tây, mà không phải Liên Xô, không phải cộng sản. Đây là
một quá trình chậm chạp, tốn công sức, nhưng cho đến nay là quá trình duy nhất
có thể thực hiện được. Ý tôi là Nga, tôi nghĩ rằng sẽ dễ dàng hơn với một số nước XHCN khác. Công việc thử nghiệm đã được tiến hành ở một
số người trong họ vài năm nay”.
***
Nhà văn Kochetov trong chừng mực nào đó là một người Nga về mặt dân tộc. Ông thuộc về lớp những người có thể gọi là yêu nước trong chế độ xã hội khi ấy. Họ là những người yêu nước của Liên Xô. Chế độ xã hội Liên Xô rất quan trọng đối với họ. Kochetov rõ ràng nhìn thấy sự tấn công này của chủ nghĩa tự do, ông thấy sự tàn phá của mỹ học cộng sản, sự du nhập của những “chuẩn mực” phương Tây xấu xí vào hành vi con người và lòng ham muốn tham lam vật chất. Nhưng ông tin rằng vẫn có thể sửa chữa tư tưởng này bằng cách quay trở lại sự thuần khiết của học thuyết cộng sản, quay về hình thức lý tưởng của nó. Nhưng ông ấy không thấy, như đối với một số nhà văn khác những đặc điểm dân tộc học của người Nga mà hiện nay đã trở thành vấn đề quan trọng nhất. Hệ thống xã hội ấy đã bị phá hủy, Liên Xô không còn tồn tại. Và bây giờ ý thức của người Nga đã được nâng cao hơn, vì những điều sâu xa phân biệt dân tộc Nga với các dân tộc châu Âu, với dân tộc châu Á.
Cần nhắc lại lời của Rosenberg mà nhà văn đã trích dẫn trong cuốn tiểu thuyết: "để tiêu diệt chủ nghĩa cộng sản, cần phải tiêu diệt mọi thứ của người Nga". Đúng như thế, hiện đang có một cuộc tấn công vào kiểu gen di truyền Nga, vào những gì phân biệt là một người Nga. Hơn nữa, người Nga, như bao nhiêu số đông khác, thậm chí cũng không nhận thức được điều này. Hơn nữa, đây không phải là vấn đề về dòng máu, mà là vấn đề văn hóa nó được xác nhận bằng thực tế, tại sao CNTB không phát triển được ở nước Nga. Vấn đề là thực tế nội tại Nga là nước chống tư bản chủ nghĩa. Nền kinh tế ở Nga là như thế, nhưng khi chi đạt mức sản lượng sam-3 và sam-4 thì không thể tồn tại một mình.
So sánh tiểu thuyết "Vậy cậu muốn gì?" với bộ phim "Những kẻ mộng du" cũng không có gì ngạc nhiên, có một số điều được tiên đoán ở đây. Mặc dù, tất nhiên, bộ phim này cũng có rất nhiều kỳ vọng. Nhưng phim thể hiện rất rõ: đây rồi nó, kẻ thù. Do đó, đã có một sự cuồng loạn. Việc bảo tồn các nền tảng của Nga, tâm lý Nga là có thể thông qua văn hóa. Và nếu điều này nhận được sự ủng hộ, bằng cách nào đó sẽ được phản ánh trong chính sách công, thì đó sẽ là một vấn đề hoàn toàn khác.
Một khoảnh khắc rất thú vị khác trong tiểu thuyết của Kochetov, một điểm nhấn rất mạnh; và đó là lý do tại sao Suslov (Bí thư số 2 phụ trách tư tưởng) không can thiệp. Đúng vậy, Sholokhov đã đứng lên ủng hộ Kochetov. Đây là khoảnh khắc này. Khi người cha già Samarin nói với cậu con Felix “thế đây là loại tuổi trẻ gì, con muốn gì”, cậu ta trả lời:“Tại sao lại đổ lỗi cho tuổi trẻ, thưa cha?! Hãy tự trách mình đi, các đồng chí đã trưởng thành quí mến. Hãy trách các chú tự cho phép phung phí tiền của nhân dân vào việc dàn dựng những bộ phim sáo rỗng, tầm thường. Mấy thím viết review thích thú về mấy bộ phim này làm khán giả bàn tàn lạc hướng. Tại sao ông lại mở đường cho tất cả những điều này? Dường như ông sợ rằng họ sẽ buộc tội là kẻ bảo thủ, giáo điều ... Còn bây giờ, nếu muốn, ông thuộc dạng nửa trung dung - không phải bảo thủ, không phải theo chủ nghĩa tự do, và nói chung, ông là kẻ như vậy, tất cả đều nửa vời, bối rối, dị hợm”.
Một vấn đề khác là cha già Samarin có lẽ đã không như vậy, nhưng với Felix nghĩa là phản ánh những thay đổi trong thế hệ lớn tuổi những gì đã xảy ra với giới trẻ trong những năm 1950 và 1960. Kochetov chỉ ra điều này. Giới chức phụ trách vấn đề này không hề ngu ngốc, họ đã bắt được cách tiếp cận này của Kochetov, họ nhận ra rằng ý thức Kochetov đã cản đường nomenklatura, thứ đang biến thành một giai cấp. Do đó, ông nghiễm nhiên trở thành kẻ thù truyền kiếp của giới trí thức tự do và, nghiễm nhiên, là kẻ thù của nomenklatura, những kẻ mà ông nói một cách khuyên can: "Không đi đến đó!".
Đến nơi mà Kochetov đã chỉ ra thẳng thắn là đảng cộng sản châu Âu phương Tây, đảng cộng sản Italia là những đảng Marx-Engels-Lenin đầu tiên từ bỏ chính nghĩa. Trong tiểu thuyết có một nhân vật như vậy, là Benito Spada. Tôi nghĩ nguyên mẫu là một học giả văn chương người Italia Vittorio Strada, người thực trong Đảng Cộng sản Italia. Nhưng một lần nữa, đây là một hình ảnh kỳ cục đến thế, với sự xói mòn ý thức hệ thể hiện rất rõ. Và nói chung, toàn bộ cuốn tiểu thuyết này nói về sự xói mòn ý thức hệ của xã hội Xô Viết. Đây là một cuốn tiểu thuyết cảnh báo, một cuốn tiểu thuyết với câu hỏi: "Vậy cậu muốn gì?"
Bởi vì nếu cậu muốn điều này, thì mọi thứ sẽ kết thúc rất, rất tồi tệ... Và thực sự, chưa đầy một phần tư thế kỷ đã trôi qua kể từ khi cuốn tiểu thuyết ra đời, và Liên bang Xô Viết sụp đổ, hay đúng hơn, nó đã bị phá hủy bởi rất nhiều kẻ mà như Kochetov đã viết: “tiến dần đến vị trí lãnh đạo trong các tổ chức hàng đầu của những kẻ khác nhau yêu thích hệ thống phương Tây hơn...”. Ở đây hãy nhớ đến Gorbachev, Shevardnadze, Yakovlev, mặc dù họ chỉ là những kẻ bình phong, còn những kẻ đi trước, và còn đằng sau họ là cả một hệ đoàn gồm toàn những kẻ tin rằng chủ nghĩa xã hội là tự nhạo báng và cần phải hòa nhập vào thế giới phương Tây. Điều đáng ngạc nhiên duy nhất là làm thế nào mà những kẻ này, với tất cả sự tinh ranh, xảo quyệt, mưu kế trong mình lại tin rằng giới tinh hoa phương Tây sẽ xếp họ ngồi cùng bàn, ngang hàng? Cần phải có một ý thức rất kỳ lạ để tin rằng giới thống trị thế giới trong 400-500 năm qua lại mời những kẻ mới nổi này vào cùng bàn. Và họ, cùng lắm là được tặng một giỏ bánh quy, một lọ mứt và cho cơ hội đi quảng cáo bánh pizza. Kochetov hiểu rất rõ tất cả những điều này, tuy nhiên, ông đã không đưa vào trong tác phẩm của mình như một điều cần nói thẳng (có lẽ là không thể làm được do bị kiểm duyệt), trên thực tế, ông hy vọng quá trình này có thể bị dừng lại, khi quay trở lại thiết kế lý tưởng mà đã nằm trong tâm trí của ông. Ông kêu gọi những đức tính tốt nhất ở con người. Và ở đây ông ấy đi đến một vấn đề mà những bộ óc tốt nhất của con người đã phải vật lộn trong nhiều nghìn năm. Và họ đã không tìm thấy sự hài hòa lý tưởng giữa nhà nước và cá nhân, giữa lợi ích được phân chia và trình độ văn hóa. Những điều này dường như không thể giải quyết được trong nền văn minh nhân loại. Và theo quan điểm này, cuốn tiểu thuyết rất thú vị.
Nhưng
có lẽ vấn đề không phải là chúng không
giải quyết được trong nền văn minh nhân loại. Mà là ở chỗ như những gì chúng ta gọi ngày nay, dù là phe tự do hay bảo thủ trong giới chức đảng đều không thể phát triển một mô hình để Liên Xô có thể thoát ra khỏi cuộc khủng hoảng cơ cấu của nó. Chỉ
có Stalin đã cố gắng giải quyết vấn
đề này, ông phát triển các vấn đề kinh tế,
phát triển artel, hợp tác xã tiêu dùng... Stalin hiểu rằng để hệ thống phát triển, nó phải trở
thành toàn cầu. Và ông ấy đã thực sự cố gắng tạo ra một hệ thống XHCN
trên toàn thế giới với một loại tiền tệ
duy nhất. Có nghĩa là, một hệ thống XHCN thực sự có thể cùng tồn tại với hệ thống TBCN và
nếu nó không mang tính tự
cung tự cấp thì cũng tương đối khép
kín. Nhưng hệ thống này tàn lụi ngay khi
bắt đầu hội nhập vào thế giới phương Tây. Điều gì đã xảy ra sau Stalin? Tất
cả những ý tưởng về việc thiết lập thị trường thế giới XHCN đã bị loại bỏ, và sự hội nhập vào hệ thống tư bản thế
giới bắt đầu. Luận án về khả năng chung sống hòa bình của các nước có hệ
thống kinh tế - xã hội khác nhau được Malenkov đưa ra lần đầu tiên vào năm
1953. Khrushchev đã chỉ trích ông ta về điều này, nhưng vào năm 1956, ông
ta, Khrushchev cũng lại nói điều tương tự. Còn sự tiến hóa xa hơn đã diễn ra như thế này: mỗi
nhà cai trị mới của Liên Xô là một nhà hội nhập thậm chí còn lớn hơn vào hệ thống tư bản thế
giới. Đừng quên khi nghe bài phát biểu trước ngai vàng của Andropov, kẻ đã trở thành Tổng Bí thư như thế nào đó. Andropov nói: “Để bọn đế quốc không sợ chúng ta. Nếu họ không đụng vào chúng ta, thì chúng ta cũng sẽ không đụng vào họ! " Đó là, ông ta chìa ra một cành ô liu, "Các bạn, chúng ta hãy sống cùng nhau!"
***
Trở lại với Kochetov, cần lưu ý rằng điều chính yếu hiện hữu trong tiểu thuyết của ông là sự rộng lớn trong nhân cách. Một người có thể hiểu được lợi ích của xã hội, lợi ích của nhà nước, người có thể phân tích tình hình đất nước và con người và đưa ra một hành động nào đó. Có thể đưa ra nhiều tuyên bố chống Stalin, nhưng không thể đưa ra được tuyên bố nào về sự rộng lớn nhân cách của ông. Như nhà văn Sholokhov đã nói, khi phản đối ai đó: "Đúng, có một sự sùng bái, nhưng cũng có một nhân cách!". Cũng như Mayakovsky viết về Lenin: "Ông điều khiển hàng trăm tỉnh trong hộp sọ của mình". CNXH ở Liên Xô là một nền văn minh thay thế. Nhưng trong thời khắc khó khăn, Liên Xô chậm chạp đã không có nhân cách nào như vậy, không có ai có thể gánh vác trách nhiệm. Trên đỉnh cao toàn là những kẻ tầm thường kém cỏi, và khi vinh hoa phú quý vật chất trút xuống đầu họ, một tâm lý hoàn toàn khác bắt đầu hình thành trong họ. Kim loại màu vàng mà Ivanov đã viết bắt đầu chiếu xạ họ theo cách này hay cách khác, và tất cả đã đi đến những gì tất cả đã đến. Tai họa là từ một thời điểm nào đó, không có những cá nhân chính trực xuất hiện, còn bản thân hệ thống cũng bắt đầu sinh ra một loại tính cách như thế. Đã có một chọn lọc rất tiêu cực.
Điều này là do từ chối bước đột phá vào tương lai hậu tư bản chủ nghĩa. Hơn nữa, trong những năm 1970-1980, Liên Xô đã có những kết quả tuyệt vời về phát triển khoa học và công nghệ, còn kinh tế - xã hội và chính trị thì suy thoái. Sự hiện diện của những kẻ như Shevardnadze, Yakovlev, Gorbachev leo cao hơn lên các cấp quyền lực là một bản án đối với hệ thống. Còn khi một người đi đến với một số ý tưởng, muốn làm điều gì đó thì tốt nhất là thích nghi và tệ nhất là bị chế giễu, bị coi là một tên ngốc. Về phương diện này, tiểu thuyết của Kochetov không chỉ là một lời cảnh báo, mà còn là tiếng khóc giữa đồng hoang...
Nhưng đồng thời, ông ấy cũng thành công vang dội, ai đọc cũng thấy theo đúng nghĩa đen. Ông đã chạm vào một điều mà ở mức độ này hay mức độ khác, khiến mọi người dân Liên Xô lo lắng. Một điều nữa là ông, có lẽ, đã không đưa ra bất kỳ công thức, chương trình rõ ràng nào, hoặc ít nhất là hướng dẫn cách để thoát khỏi tình huống này. Nhưng ông ấy thể hiện ra thì ai cũng thích thú, ai cũng cảm nhận được. Và phản ứng của hệ thống – là dập tắt nó bằng gối bông, bằng bịt tai, bằng im lặng và cất cuốn tiểu thuyết đi, không bàn đến nó - đây đã là một bản án đối với chính hệ thống. Và Kochetov cảm nhận được điều đó, hiểu được điều đó.
Rõ ràng là Kochetov, với tư cách là một người Xô Viết, với tư cách là một người cộng sản theo ý thức hệ, đã trải nghiệm điều này như một vở kịch hiện sinh của cá nhân ông. Đó cũng là cách đánh giá cuốn tiểu thuyết này của ông. Đọc cuốn tiểu thuyết vào những năm 1970, nhiều người bảo ông này nói quá, thổi phồng quá... Nhưng 15 năm trôi qua, hóa ra ông không phóng đại mà là nhà tiên tri.
Giờ đây, chế độ Xô Viết chỉ còn trong ký ức, nhưng sự quan tâm đến quá
khứ ngày càng lớn. Đặc biệt là liên quan đến sự sụp đổ của trật tự thế giới
mới, với sự hiểu biết về vị trí của nước Nga. Và ngày càng có nhiều nhà văn
tài năng bắt đầu viết về nó. Trong điều này, thấy được sự hồi sinh của văn học Nga. Và ngay cả khi những
nhà văn như Kochetov bị chỉ trích,
ngay cả khi họ bị coi là những người ngược đời, rằng họ không có tính nghệ thuật,
họ dẫn người đọc vào một ngõ cụt nào đó. Nhưng đừng nghĩ vậy! Xu hướng này trong văn học Nga đang phát triển và trở nên hiệu quả. Nó được người
đọc hiểu, người đọc ủng hộ.
***
Khi thế giới đi vào bế tắc,
ngày càng rõ ràng rằng trong lịch sử, giải pháp thay thế duy nhất cho hệ thống TBCN là hệ thống XHCN đã tồn tại rất ngắn ngủi. Hơn nữa, thành tựu của nền
văn minh Xô Viết không chỉ là vật chất, mà còn là con người tạo ra tất cả những
điều này. Thành tựu chính của nền văn minh Xô Viết là
một tỷ lệ nhất định những con người sáng tạo. Không phải ngẫu nhiên mà công chúng
hậu perestroika mang một tật nguyền trong hệ thống – thay vì tạo ra con người sáng tạo là con người tiêu dùng.
Có nghĩa là, sự thối rữa không đến từ bên dưới, mà nó đến từ bên trên. Con cá thối từ cái đầu thối. Kochetov đã thể hiện rất rõ điều này. Hãy đọc cuốn tiểu thuyết "Vậy cậu muốn gì?".
Nhìn chung, có cả một loạt nhà văn Liên Xô đã bị lãng quên ngày
nay. Ví dụ, nhà văn xuất
sắc Nikolai Shpanov, người mà Yulian
Semyonov tinh tường đã nói rằng ông là
nhà văn Xô Viết duy nhất mà từ đó người ta có thể học được tầm nhìn toàn cầu. Những
người cùng thế hệ với tôi đã biết đến các tiểu thuyết phiêu lưu của ông
"Cuộc chiến vô hình - Война невидимок", và "Cuộc tấn công đầu tiên - Первый удар" từ khi còn nhỏ. Ông ấy
còn có hai cuốn tiểu thuyết về
chiến tranh: "Những kẻ đốt phá - Поджигатели" và "Những kẻ âm mưu - Заговорщики". Cũng có một nhà văn mà công chúng
tự do chủ nghĩa căm ghét, có lẽ còn hơn cả Kochetov. Đó là Ivan Shevtsov, tác giả của cuốn tiểu thuyết “Con
bọ rệp – Тля”. Những nhà văn này thú vị không chỉ với tư cách
là nhà văn, mà còn là những nhà nghiên cứu của thời đại. Những gì Kochetov
viết không chỉ là ngày hôm qua, mà còn là ngày
hôm nay trong quá trình phát triển của nó.
